Yəqin siz də müxtəlif mənbələrdə türklərə, son əsrdə isə azərbaycanlılara “tatar” deyildiyini eşitmisiniz.

Bəs, “tatar” nə deməkdir, bizə niyə “tatar” deyirlər?

“Partizan” türk və monqolların başının üstündə qara bulud kimi dolanan “tatar” sözünün tarixi və türklərə hansı səbəbdəb bu adın verilməsinə dair bir neçə tarixi fakt və iddianı təqdim edir.

Çin dilində “ta-tar” özcə, yad, gəlmə deməkdir. Bu ad türklərə Çin səddi tikildiyi ərəfədə, Çin-Türk müharibələri zamanı verilib.

Eyni zamanda, türk-monqol tayfalarının eyni kökdən gəlməsi də müsəlman və çin mənbələrində bu iki tayfaya eyni – tatar adının verilməsi ilə nəticələnib. Yəni, “tatar” monqol-türk yürüşçülərinə verilən ümumi addır.

Bu adlanmadan sonra dünyanın bir çox yerlərində yadellilərə “tatar” deyilib.

Türklərin Şərqdən-Qərbə yürüşləri zamanı bu ad onlara qarşı tərəfdən deyilməkdə davam edib.

Böyük italyan yazıçı Dino Buzzatinin “Tatar çölü” romanında bəhs olunan hücumçular monqollardır.

Türklər yürüşləri bitirdikcə bu ad yavaş-yavaş qara çərpələng kimi onlardan uzaqlaşsa da, uzun illər başlarının üstündə hərlənib.

Amerika tarixçisi Georgi Vernadski bu əsrlər boyu yaşamasının səbəblərindən birinin yunan mifologiyasındakı “Tartarus” olduğunu qeyd edir.

Tartarus mifologiyada “uzaq yer”anlamında işlənir. “Tatarlar” da qərbilələrə görə uzaqdan, Şərqdən yürüş edirdi.

Qərb qaynaqlarında “Tartarusdan gələn şeytan irqi tatarlar“ kimi ifadələr də var.

Bu ad son illərə qədər türkdillilərlə addımlamağa davam edib.

Hətta SSRİ qurulduqdan sonra da bir müddət azərbaycan türklərinə “tatarlar” deyilib. “Rus-tatar məktəbləri” anlayışı da bu səbəbdəndir.

Gürcü yazıçı Nodar Dumbadzenin əsərlərində də azərbaycanlıların adı “tatarlar” kimi keçir.

Rusiyanın içində ərlərlə yaşamağa məcbur qalan türk xalqlarından biri də bu gün rəsmi olaraq “tatar” adlanan Tatarıstanlılardır.

Onların “tatar” sözünü dövlət adına çevirmələrində də bir paradoksallıq var. Yəni xalq özlərini “yadelli”, ölkələrinin adını da “yadellilərin məkanı” adlandırıb. Lakin məsələnin digər tərəfi sözün əsrlər, hətta minillər əvvəl yaranması və illər keçdikcə mənasının diqqətdən uzaqlaşması ilə əlaqəlidir. Məsələn, İtaliya sözünün mənası da “buzovlar ölkəsi” deməkdir. Yəqin ki, bu gün öz dövlətinə məntiqlə ad seçən heç kəs “buzzatilərin”, “pavarottilərin”, “tottilərin” ölkəsinə “buzuvlar ölkəsi” deməzdi.

Bununla yanaşı ziyalılar və ideoloqlar bütün cəbhələrdə “tatar” sözünün bizim üzərimizdən tamamilə götürülməsi üçün istiqamət təyin etməlidir.

XI partizan