Kateqoriya arxivləri: Foto

Foto, Reportaj

“Onlardan biri “türkisən?” dedi” – Tehranda etirazçıların döydüyü azərbaycanlı jurnalist yazır – Fotolar

Loading

“Partizan” bir neçə gün öncə Tehran, Təbriz, Urmiya və digər şəhərlərə səyahət edən Arzu Rzasoyun reportajını təqdim edir:

7 oktyabr. Tehran hava limanı

Hava limanında ilk olaraq valyuta dəyişmə məntəqəsinə yaxınlaşdım, lakin cümə günü olduğundan əskinasları qalmamışdı. Bunun məni gözləyən əsas problemin bir xəbərçisi olduğunu düşünsəm də, nikbinliklə metroya doğru getdim. Eybi yox, valyuta dəyişməyin bir yolunu taparam deyə hava limanından ayrıldım.

Quru sərhədlərdə gördüyümüz pul dəyişən dəllallar da olmadığı üçün metro işçisinin “bir az gözlə, səni göndərməyin bir yolunu taparıq” deməsindən sonra 1 saat gələcək qatarı gözləməyə başladım.

Bir neçə dəqiqə sonra metro işçisi Bakıdan gələn Şirxan adlı həkimi yanıma gətirərək bizi tanış etdi. Şirxan həkimlə valyuta dəyişdikdən sonra metro bileti aldıq. Müasir metro qatarı ilə şəhər mərkəzinə doğru yola düşərkən çox üşüdüm. Kondisioner axşam saatları olsa da, söndürülməmişdi və qatar çox soyuq idi. Amma nə bilərdim ki, sabah metronun bu soyuq havası mənim üçün təmiz oksigen əvəzi olacaq. İmam Xomeyni metrosuna çatdıqdan sonra həkimlə yollarımız ayrıldı və qalacağım hostelə getdim

8 oktyabr 2022 . Tehran – İmam Xomeyni meydanı

Səhər tezdən ilk olaraq muzeyə çevrilən ABŞ-ın Tehrandakı keçmiş səfirlik binasına getdim. 4 noyabr 1979-cu ildə iranlı tələbə fəallar səfirlik binasına basqın edərək işçiləri girov götürüb.

ABŞ və İran arasında diplomatik böhrana səbəb olan bu hadisə nəticəsində səfirlik binası 1 ildən çox radikal gənc fəalların işğalında qalıb. Hazırda böyük səfirlik binasının yalnız  2-ci mərtəbəsindəki bir neçə otaq ziyarətçilər üçün açıqdır.

Məlumatların şifrələnməsi, sənədlərin çap və məhv edilməsi üçün istifadə olunan avadanlıqlar, telekommunikasiya qurğuları və digər cihazlar, səfirin iş otağı, gizlin görüşlərin keçirilidiyi “kristal otaq” ziyarətə açıqdır.

Buradan ayrılıb valyuta dəyişmək üçün Firdovsi meydanına getdim. Yolboyu heç bir bank bu xidməti göstərmirdi və bunun yalnız  Firdovsi meydanında mümkün olduğunu deyirdilər.

Nəhayət, meydandakı uzun növbədən sonra valyuta dəyişə bildim. İslam respublikasınının paytaxtında kilsələri görmək istədiyimdən bütün kilsələrə getdim. Hamısı bağlı qapı və hündür hasarlar arxasında olduğundan yalnız uzaqdan baxa bildim. Milli bank muzeyi, İran milli muzeyi və İslam mədəniyyəti muzeyini gəzdim. Hər biri özünəməxsus, maraqlı və qiymətli eksponatlarla zəngindir.

Günorta saatlarınadək şəhərin fərqli yerlərini gəzmiş olsam da, üsyan və ya hansısa narahat bir məqamla qarşılaşmadım . Metroda saçı açıq gənc qızlar qarşıma çıxsa da ona irad tutan polis və ya başqa şəxs də olmurdu. Hava limanından hostelə gələrkən motosiklet sürücülərinin çoxluğu və piyadalara yol verməməsi məni çaşdırsa da, sonradan anladım ki bəzi enli küçələrdə sağ zolaq məhz onlar üçün ayrılıbmış. Onun üçün artıq şəhəri gəzərkən onlara diqqət edirdim.

İslam mədəniyyəti muzeyindən çıxıb  Poçt və telekomunikasiya muzeyinə gəldim. İşçilər içəridə olsa da, qapını bağlamışdı və sabah gəlməli olduğumu bildirdilər. Səbəbini bilmədim, Gülüstan sarayına doğru yolumu dəyişdim  və dünən axşam qaranlıqda gəldiyim İmam Xomeyni meydanına çatdığımı anladım.

Yol gedərkən çoxsaylı motosikletləri videoya çəkməyə başladım. Meydanda bir neçə yerdə tüstülənmələr, aşmış zibil yeşikləri də vardı. Yəqin nəsə xırda qarşıdurma olub düşüncəsilə video çəkməyə davam etdim . Saraya doğru dönərkən çəkilişi dayandırdım. Bu anda arxadan biri “Ağayi” deyərək mənə səsləndi. Mənə qəzəb dolu baxışlarını görüb dərhal qaçdım, daha doğrusu qaçmağa çalışdım. İki addım atan kimi ətrafıma ən azı 30 nəfərlik kütlə toplaşdı. Qolumu arxadan tutub, başıma, boynuma vurdular, eynəyim yerə düşdü, onu vurub qırdılar. Mən isə qorxmuş halda qışqıraraq ingiliscə turist olduğumu deyirdim. Çantamı dartıb, telefonumu əlimdən almağa çalışırdılar. Bu kütlə məni vurub yerə yıxmaq istəyən zaman onlaran biri “türkisən?” deyə sual verdi. Azərbaycanca onunla danışmağa başladım. Mənə izah etdi ki, bu şəxslər üsyançılardır və hazırda nümayiş gedir. Onlar mənim casus kimi dövlətə məlumat ötürdüyümü düşünüb, ona görə məni zərərsizləşdirmək istəyib.

Üsyanlar zamanı mülki geyimli məmurlar çəkilişlər edib dövlətə ötürürmüş, məni də onlardan biliblər. Daha sonra arxadan başqa iki azərbaycanlı gəldi və videonu sildirdilər. Videonu silməmi farslar tələb edirdi. İki azərbaycanlı məni xilas edib apararkən həmin farslar təkrar gəldi və videonu silinmiş fayllar bölməsindən də sildirdilər. Daha sonra pasportuma baxıb azərbaycanlı olduğuma tam inandıqdan sonra məni buraxdılar. Elə bu anda motosikletli polislər də gəldi və meydandakı kütləni dağıtmağa başladı. İmam Xomeyni və növbəti stansiyaya girməyə icazə yox idi və biz qaçırdıq. Eynəksiz qaldığım və havaya gözyaşardıcı qaz buraxıldığı üçün çətinliklə gedirdim. Ətrafdakı bütün ictimai iaşə xidməti yerləri bağlanmışdı. Poçt və telekommunikasiya muzeyinin niyə bağlandığını indi anladım.

Biz qaçarkən rezin güllələr də atılmağa başladı və qaçan kütlə bir-birinə qarışdı. Nəhayət, Xəyyam stansiyasına çatdıq. İki azərbaycanlı farslardan şübhə etdikləri üçün məni metroyadək gətirdilər. Dünən havasının soyuqluğundan şikayət etdiyim metro indi təmiz havası olan rahat nəfəs aldığım ilk sığınacaq oldu.

Hostelə gəldim və möcüzə sayəsində xilas olduğum üçün Tanrıya şükür etdim. Hosteldə dedilər ki, neçə gündür sakitlikmiş, bu gündən “şuluxluq” başlayıb. (Üsyan və nümayişlərə şuluxluq deyirlər).

Növbəti günlərdə də günortadan sonra çöldə olmamağımı məsləhət gördülər. Ölkədə internet yox səviyyəsində idi, VPN ilə də girmək olmurdu. İlk iki gün gündə bir neçə dəqiqəlik internetə qoşula bilsəm də, son üç gün tam internetsiz qaldım. Bu halda Tehranda qalmanın bir önəmi olmadığı üçün Təbrizə daha tez getməyə qərar verdim.

9 oktyabr – Tehran-Təbriz yolu

2017-ci il may ayında Bakda  Fəxri xiyabanda olarkən cənubi azərbaycanlı bir qrup şəxs də xiyabanda ziyarətdə idi. Mən Sara Qədimovanın məzarı yanında olarkən onlar Vaqif Səmədoğlunun məzarına yaxınlaşdı. Orta yaşlı bir xanım “ bura nə üçün ayaqqabı mücəssəməsi qoyublar?” dedikdə orada yazılan misranın müəllifinin şair olduğu və vəsiyyət kimi həmin fikrə məzarında əməl edildiyini bildirdim. Bu məlumat onlar üçün çox maraqlı oldu və beləcə tanış olduq. Daha sonra bütün xiyabanı onlara gəzdirərək orada dəfn olunan şəxslər haqqında məlumat verdim.

Təbrizdə bir kitab evi

Tehranda olarkən həmin xanımın oğlu Oxtay ilə əlaqədə idim . Onların sabah Culfaya getdiyini bildikdə elə onlarla Təbrizə gedəsi oldum. Sabahı gün Tehranın Azadi meydanına daha sonra Oxtaygilə getdim. Ölkənin ikinci ən böyük meydanı azadlıq mənası verən Azadi adını daşıyır, amma xalq azadlıq üçün üsyan edir. Bunu düşündükdən sonra Azadi meydanı adamın gözünə qəribə görünür.

600 km-lik səfərdən sonra Oxtay və xanımı məni Təbrizdə bir müsafirxanaya qoyduqdan sonra Culfaya getdilər. Təbrizdə Tehrandakı kimi üsyanlar olmadığı üçün Tehrandakı hadisədən sonra özümü qismən təhlükəsizlikdə hiss etməyə başladım.

10 oktyabr – Təbriz və Tikmədaş

Səhər tezdən oyanıb əvvəlcə eynəkçilər pasajına yeni eynək almaq üçün getdim. Bağlı olduğundan Azərbaycan muzeyi, Göy məscid, Xaqani bağı və Ərk qalasını ziyarət etdim.

Daha sonra özümə yeni eynək almaqla iki günlük əziyyətim başa çatmış oldu. Şəhriyar və Qacar muzeyini gəzdikdən sonra İran səyahətimin əsas məqsədi olan Bostanabad şəhristanı yaxınlığındakı Tikmədaş şəhərində dəfn olunan Xəstə Qasımın qəbrinə getməyi qərara aldım. Tikmədaşda qədim qəbiristanlıqda dəfn olunan  Xəstə Qasım  aşıq ədəbiyyatının  məşhur  simalarından biridir. Xəstə Qasımın məzarı üzərində türbə ucaldılıb və şəhər mərkəzində heykəli qoyulub.

 

11 oktyabr – Urmiya gölü və Xoy

Səhər tezdən qədim Təbriz bazarını gəzdikdən sonra Urmiyaya yola düşmək üçün mərkəzi avtovağzala getdim. Avtobus azərbaycanlılar üçün mənəvi dəyəri olan Urmiya gölü üstündən keçdiyi üçün mənim üçün önəmli idi. Təəssüf ki ekoloji fəlakət yaşayan gölün yalnız mərkəzi hissəsində su qalıb və duz təbəqəsi tamamilə üzə çıxıb. Urmiya vağzalından Xoya bilet alaraq dərhal yola düşdüm. Xoy şəhərində Şəms Təbrizi və pəhləvan Purya Vəlinin qəbrini ziyarət etdim. Təbrizdən sonra ünsiyyətdə çətinlik çəkmədiyim şəhər olan Xoyda da azərbaycanlılar üstünlük təşkil edir

12 oktyabr –  Çaldıran düzü

Çaldıran düzü
Çaldıran düzü

Gecə Xoyda qaldıqdan sonra avtovağzala gələrək Çaldıran şəhərinə getdim. Oradan da taksi ilə Çaldıran düzünə gedərək Osmanlı və Səfəvilər arasına döyüş olmuş yerə çatdım.

Ziyarətdən sonra oranı da tərk edərək Maku şəhərinə gedib Türkiyə sərhədinə doğru irəlilədim. Beləcə İranda təxmini 1300 km-lik səyahətim başa çatdı.

Fotolar

Arzu Rzasoy
Xüsusi olaraq “Partizan” üçün.

 

 

Foto

Növbədə gözləyən kişinin həyatı – Dino Buzzatinin hekayəsi

Loading

“Partizan” məşhur italyan yazıçı Dino Buzzatinin “Həyat” hekayəsini təqdim edir.

O lənətəgəlmiş arayış üçün kontora yollanası oldum. Zaldakı köşklərin önündə artıq uzun-uzun növbələr yaranmışdı və aralarında da sən deyən fərq yox idi. Nisbətən qısa olanını seçib, saydım: önümdə düz iyirmi yeddi adam dayanmışdı. Bu ara qonşu növbəyə qoşulmağı daha uyğun saydım, çünki onun uzunluğu bizim növbədən seçilməsə də, sıraya düzülənlər cəmi iyirmi iki nəfər idi, sadəcə bəziləri şişman olduğundan, digərləri isə yanında çamadan daşıdığından bir-birindən aralı dayanmışdılar. Ancaq qonşuluqdakı növbəyə dayanmaq cəhdim gözümdə qaldı, çünki həmin iyirmi iki nəfərə zala təzəcə girən daha səkkiz nəfər əlavə olundu.

Zal qaranlıq, natəmiz və cansıxıcı idi, divarlar köhnəhal divarların suvağı yer-yer tökülmüşdü. Zalda cəmi doqquz köşk vardı və bunlardan lap içəri tərəfdəkilər neon işıqlarıyla aydınlandığından adamın gözlərini qamaşdırırdı. Çarəsiz nigaranlığın əsirinə çevrilən insanlar susmağı uyğun görürdülər. Hərdənbir, həm də çox nadir hallarda onlar bir addım, bir addım irəliləyirdilər.

Hər köşkün önündə gərəkli sənədləri və kağız-kuğuzu qoymaq üçün rəf var idi. Növbədə birinci olan və bu arzulanan köşkə yanaşan şəxs həmin rəfə qoyduğu dirsəklərini geniş aralayır, sanki bununla özünün mövcud duruma hakim olduğunu başqaları qarşısında sübuta yetirirdi. Onun uzun növbədən sonra yorulub, gərilən sifəti isə yuxarıdan düşən işığın şüaları altında tanınmaz dərəcədə dəyişirdi. Həmin an o adam necə də bəxtəvər görünürdü! Qarşısındakı məmurla necə inamla söhbətləşir, ona necə də şux gülümsəyirdi. Pəncərəyə sarı əyildiyindən onun donqarlaşan beli iri, qara ləkə kimi özündən sonrakıların qarşısında ciddi maneyə çevrilirdi.

O ara sırada ikinci və üçüncü olan şəxslər növbədən çıxaraq, həmin o birinci adamın sağ-solunu kəsdirirdilər. Onlar da eyni rəfə dirsəklənirdilər, həm də yalnız bir dirsəklərinə söykəndikləri üçün üzlərinə işıq düşmürdü. Burada duranda onlar qarşıdakı həzzi qismən dadırdılar sanki: növbədə birinci dayananın hərəkətlərinə səbirsizliklə göz qoyur, onun işləmləri əbəs yerə uzatmadığından, yersiz suallar vermədiyindən, hazırda tutduğu üstün mövqedən sui-istifadə etmədiyindən əmin olmağa çalışırdılar, çünki rəfə bu cür arxayınlıqla söykənən və məmurla göz-gözə danışan birisi mütləq buna cəhd edə bilərdi.

Növbədə ikinci və üçüncü olan adamlar da artıq arxalarında dayanan və onlara da növbənin yetişəcəyi anı uzun-uzadı gözləməyə hazır insanlara əsla bənzəmirdilər. Ara-sıra geri qanrılmaqla onlar uğurlarından məmnun halda geriyə, qət etdikləri uzun məsafəyə göz qoyur, nisbətən gec gəldikləri üçün çarəsiz və bədbəxt görkəmlə dayananları, bu yarışa təzəcə qoşulan zavallıları xüsusi həzz ilə süzürdülər.

Qəfildən, həm də bəlli olmayan bir mənbədən zalda şayiə yayıldı ki, müraciət edənlərin böyük axınını nəzərə alaraq, burada daha iki pəncərə xidmətə açılacaq. Növbəsi lap yaxınlaşan birisi əsəbləşib, özündən çıxdı və: “Yox, əşşi! Heç belə də şey olar?!” – dedi, çünki bu qədər zillətə qatlaşandan sonra, ən nəhayət, önə keçən bu adam özünü bir növ aldadılmış biri sayırdı: axı, belə olarsa, zala yeni daxil olanlar da onunla eynihüquqlu sayılacaqdılar!

Bənzər hallarda olduğu kimi, indi də əsəblər tarım gərildi. Sonrakı olaylar bir göz qırpımında baş verdi. Pəncərələrin arxasında anlaşılmaz hənirtilər duyuldu və az sonra bayaqdan bəri hər hansı həyat nişanəsi sezilməyən iki pəncərənin də işığı yandı. Bərq vuran şüşənin ardında məmurun başı görünən kimi pəncərə açıldı. Zaldakı növbələrdə bayaqdan səbirlə duran insanlar bir-birinə dəydi, onların gözlərindəki hərislik birə-beş artdı və qadınlı-kişili onlarla insan, yırtıcı məxluqlar kimi, bu rahat yerlərə tərəf cumdular.

Mən isə saymağımdan qalmırdım. Qarşımda cəmi iyirmi adam dayanmışdı. Bircə dəqiqə tərəddüdə qapılandan sonra hamı kimi, mən də yaxınlıqdakı o bir cüt pəncərəyə tərəf götürüldüm. Lakin mənim o qısamüddətli tərəddüdüm başıma oyun açdı. Təzə yerə çatdığımda ordakı bir dəstə adam qəzəblə növbədə kimin kimdən sonra olması barədə mübahisəyə başlamışdı. Əsl döyüş səhnəsiydi bu. Köhnə növbəyə qayıtmaq fikrinə təzəcə düşmüşdüm ki, bir də gördüm “özümünkü” saydığım o növbə də sıxlaşdı. Buradakı alaqaranlıqda o növbədə duranların məni tanıyacağını ummaq mənasız idi. Üstəlik, mənim öz bayaqkı növbədə öz yerimi tutmaq istəyim də hədsiz gülünc görünə bilərdi.

Beləliklə, mən yeni növbədə qaxılıb, qaldım. Saymağa başladım və önümdə ən azı otuz beş nəfərin dayandığını anlayınca, boğazım qurudu. Həm də bu pəncərədə işləyən məmur deyəsən, təcrübəsiz biriydi, çünki onun iş yoldaşları iki-üç vətəndaşı yola salanda bu, bircə nəfərə ancaq xidmət göstərə bilirdi.

Aradan xeyli vaxt ötdü. Toz basdığı üçün dumanlı təsiri bağışlayan dar və uzun pəncərələrdən süzülən işıq daha da öləzidi. Başımı qaldıranda mən tavanın lap altında bir cüt elektrik lampasının indicə yanmağa başladığını sezdim, lakin onların ətrafa yaydığı ölgün işıq qaranlığı yarmağa qadir deyildi.

Neçə saat gözlədiyimi bilmirdim, ancaq xeyli irəliləyəndən sonra anladım ki, məndən öndə yeddi nəfər dayanıb. Bu vaxt pəncərənin önündə növbəti əngəl yarandı və mübahisə qopdu. Saatlarca, həm də üzücü intizara qatlaşan vətəndaşı məmur digər pəncərəyə yollamaq istəyirdi və orada növbənin sonunda dayanmalı olan bu kişi üçün məşəqqətlər təzədən başlanacaqdı. Bunun səbəbi isə sənəddə yol verilən hansısa bürokratik xəta idi.

Məmur vətəndaşa deyirdi ki, yalnız qonşu pəncərədə qəbul aparan məsləkdaşı bu müşküldən baş çıxara bilər, özü bu şöbədə təzə-təzə çalışır, təcrübəsizdir, işlər sürətlənsin deyə və sırf kömək xətrinə onu buraya çağırıblar, odur ki, o, yalnız xarakterik durumlardan baş çıxara bilir. Bu dilləşmə on beş dəqiqə sürdü və məmurun dediyində duracağını anlayan vətəndaş sustaldı və mübahisəni kəsdi.

Bir də xəbər tutdum ki, pəncərənin lap önündəyəm. Tamamilə heydən düşdüyüm üçün bunun heç fərqinə varmamışdım. Budur, mən də dirsəklərimi aralı qoymaqla, rəfə söykənmişəm, üzümə düşən işıq mənə gümrahlıq hissi aşılayır və mən də məmura gülümsəyirəm. Ancaq ciddiyyətini qoruyan məmur əlini irəli uzadaraq: “Sənədləri bəri verin”, – deyir.

Arxadan kimsə deyinməyə başlayır: “O maymaq orada çox qaxılıb, duracaq görəsən? Düz yarım saatdır kəsdirib pəncərənin önünü!”
Halbuki mən indicə buraya yanaşmış, hətta bircə kəlmə kəsməyə də macal tapmamışdım.

Arayışımı alıb, pəncərədən aralandım. Qəribə idi. İndi, əlimdə tutduğum an ona qarşı tam biganəlik duyurdum.

Növbənin böyrüylə cəld keçib, gedərkən baxışlarım nisbətən yaxınımdakı qonşulara sataşdı, onların dərin intizar içində donub qaldığını görəndə içimi əsl xəcalət hissi bürüdü. Budur, yarım saat əvvəl mənim çəkdiklərim indi də bunların qismətinə yazılıb: qayğılı çöhrələri qarşılaşdıqları absurd şərtlərdən və küt eqoizmdən çarəsiz bir görkəm alıb, mənə dikilən qəzəbli, həsəd dolu baxışlarından isə mənasızlıq, tamahkarlıq və sırf özlərinə bəslənən bir heyranlıq oxunur.