Əsl adı Harutyun Sayatyan olan şair Sayat Nova 14 iyun 1712-ciildə Tiflisdə doğulub. Erməni, gürcü və əsasən Azərbaycan dillərində şeirlər yazan erməni şair və aşıq Sayat Novanın günümüzə qədər gəlib çatmış əsərlərin çoxu Azərbaycan dilində qələmə alınıb. Sayat Novanın anası Sara Tiflis şəhərində anadan olmuş, atası Karapet isə Hələb şəhərindən gəlmiş ermənilərdən olub. Oxumağa davam et Erməni şairin Azərbaycanca yazdığı şeirlər→
“Nəsrin bulvar söhbətləri” layihəsi çərçivəsində İlham Əzizlə Rəşad Səfərin növbəti həmsöhbəti yazıçı Nərmin Kamal oldu.
Nərmin Kamal “Aç, mənəm” romanının, “Umberto Eko və Postmodernizm fəlsəfəsi” və “Küçədən keçən adam haqda yazılar” kitablarının müəllifidir. Bununla yanaşı, müəllifin silsilə hekayələri, esseləri və şeirləri müxtəlif vaxtlarda oxucu auditoriyasına təqdim olunub və rəğbətlə qarşılanıb.
“Partizan” üç nasirin söhbətini oxuculara təqdim edir.
***
Rəşad Səfər: Nərmin xanım, layihəmizə xoş gəlmisiniz. Yəqin, məlumatınız var, söhbətimiz daha çox nəsr haqqında olacaq. İlk sualım da elə romanla bağlıdır. Çətin və bir az da klişe sual olduğunu bilirəm, amma hər yazıçının bu sualla bağlı bir mövqeyi var, yəqin ki.
Sizin üçün yaxşı roman nədir?
Nərmin Kamal: Mənim üçün yaxşı roman uzun hekayədir. Misal üçün, burda balaca bir ev şəkli çəksək, bu şəkli böyüdüb maket formasına salsaq, sonra onu torpaqda inşa etsək, şəklin bütün proporsiyaları böyüyəcək. Bir də var böyük ev tikmək üçün Sovet dövründə “Marlboro” qutularını bir-birinə yapışdırıb robot düzəldənlər kimi çoxlu kiçik evləri bir-birinə yapışdırmaq. Bu, qurama romandır, cürbəcür hekayələrdən yığılmış mozaik romandır. Özüm də keçmişdə belə roman yazmışam. İndi sevdiyim roman odur ki, bir uzun hekayəsi var, möhkəm onurğa sütunu olan bir orqanizm kimi sistemi var.
R.S.: Bəs inandırıcılıq nə qədər rol oynayır?
N.K.: Bu artıq aksiomadır. Kəndirbaz necə kəndirin üstündə gedirsə, oxucu da hekayəni oxumağa başlayanda gözünü yumub bir kəndirin üstünə çıxır. Yazıçı onun əlindən tutub kəndirin üstüylə aparmalıdır. Oxucu ayılsa, aşa bilər. Səhv seçilmiş bir cümlədən, bir sözdən belə, ayılmaq olar. Oxucunun ayılmaması yazıçının məharətidir.
Bizim şüurumuz hekayəyə yatqındır. İnsan hekayə istəyir. Çünki həyat çox mürəkkəbdir, hekayə onu insan üçün başadüşülən formaya salır. Məşhur “dil varlığın evidir” söhbətində Haydegger əslində onu nəzərdə tutur ki, dil insanın varlıqdakı evidir, dil varlığın dünyəviləşmiş hissəsidir. Varlıq çox böyükdür, biz nə qədər söz biliriksə, nə qədər dilə hakimiksə, varlığın da o qədər hissəsinə hakimik. Yerdə qalanı haqqında ancaq “bilinməyən”, “naməlum” kimi sözlər işlədirik.
R.S.: Don Delillo yazmağı düşüncənin konsentrasiya olunmuş forması hesab edirdi. Yəni düşüncələrimiz çox xaotikdir, qeyri-müəyyəndir. Ətrafdakı əşyalar, insanlar haqqında fikirlərimiz qarışıqdır. İnsan ancaq yazanda həmin xaotik düşüncəsini dəqiqləşdirə, nizama sala bilir. Təqribən oxşar şeyi Kiarostami film haqqında deyirdi ki, dünya böyükdür, biz ancaq onu kameranın çərçivəsinə salanda, ayrı-ayrı parçalar halında anlaya, hiss edə bilirik.
Sizin üçün yazmaq dünya ilə münasibətimizdə hansı funksiyaya malikdir? Yəni yazı dünyada nəyi qavramağa kömək edir ki, biz onu filmlə yox, rəsmlə yox, məhz yazı vasitəsilə hiss edə bilirik, başa düşə bilirik?
N.K.: Yazmaq insana o qədər yaxındır ki, onun ikinci təbiətinə çevrilib. Bir adam intihar edəndə məktub yazıb qoyur, o an rəsm çəkmir, film çəkmir.
Filologiya – sözü, hər bir sözü sevmək deməkdir. Mən filologiya oxumamışam, fəlsəfə oxumuşam, ona görə də ədəbiyyatı dil hadisəsindən, söz sənətindən daha fəlsəfi məsələ kimi başa düşürəm, elə izah edirəm.
Bu çox məşhur söhbətdir ki, Kant varlığı insanın anlaya biləcəyi fenomenlərə və anlaya bilməyəcəyi noumenlərə – özündə-şeylərə bölür. Misal üçün, gecə vaxtı fənərlə küçəyə çıxırıq, işıq nəyin üstünə düşürsə, onu görürük. Zəkanın işığı da belə işləyir. Bəzi şeyləri göstərir, bəzilərini göstərmir. Göstərmədiyi şeyləri biz anlaya bilmərik, onlar özündə-şeylərdir. Bu, məlum məsələdir. Amma Kantın incəsənət haqda sözləri o qədər məşhur deyil, Kant yazır ki, özümüzü “hər hansı başqa məqsəd güdmədən incəsənət əsərinə həsr edəndə, bütünlüklə o əsərə qapılanda özündə-şeyə yaxınlaşırıq”. Mən yazını, bədii ədəbiyyatı bu cümlədə incəsənətin yerində görürəm.
R.S.: Kantdan söz düşmüşkən, Qərb şairləri ilə bağlı bəzən iddia edirlər ki, onlar Kantla rastlaşandan sonra “şairliyin şeytaniliyi”ni, təbii poeziyanın ruhunu itirdilər, daha rasional oldular. Hətta bunu Qərb şeirinə mənfi təsir hesab edənlər də var. Poeziyanın təbiiliyinin qarşısını Kantın ağılpərəstliyi kəsdi.
Sizin də ixtisasınız fəlsəfədir. Dediyiniz kimi, ədəbiyyatı fəlsəfi baxış bucağından başa düşüb izah edirsiniz. Bir yazıçının fəlsəfə ilə məsafəsi nə qədər olmalıdır? Yazıçı fəlsəfəni bilməlidirmi? Ədəbi mühitimizdə fəlsəfəyə qarşı skeptik yanaşma olduğuna görə bir az bu barədə danışaq.
N.K.: Fəlsəfə və bədii ədəbiyyat dünyaya iki tamam fərqli baxışdır. Düzdür, fəlsəfə oxumaq xırda məsələləri, təfərrüatı əsas məsələlərdən ayırmağa kömək edir. Amma mən şair və yazıçıların fəlsəfə ilə çox məşğul olmasının əleyhinəyəm. Fəlsəfə deyəndə Şərq müdrikliyini nəzərdə tutmuram, yunan-Qərb ənənəsini nəzərdə tuturam. Fəlsəfə dünyanı məntiqli düşüncəylə izah edir, aydınlaşdırır. Məsələ də elə bundadır ki, nizamlı rasional düşüncəyə adət edəndə şairin, yazıçının xaotik, fraqmentar dünya duyumu kütləşir.
Bizim ədəbiyyatdan umduğumuz rasional mühakimə deyil, ədəbiyyatın imkanları daha genişdir. Yazıçının kanalları daha çoxdur. Qoy o canlı həyatın təsirində olsun.
Fəlsəfənin dili şəxssizdir, ona şəxssiz həqiqət lazımdır, ədəbiyyat isə həmişə şəxslərin dilindəndir və insan təcrübələriylə doludur. Fəlsəfədə fenomenologiya adlı bir mövqe var, həmin mövqeyə görə, insanların həyat təcrübələri ən üstün dəyərdir.
Özü də ədəbiyyat fəlsəfədən daha təbii alınır. Hekayə danışmaq, hekayə dinləmək gündəlik həyatımızın bir parçasıdır, fəlsəfə isə rasional təhlildir, insanlar öz dəyərlərinin təhlil edilməsini xoşlamırlar, bundan narahat olurlar, hətta buna müqavimət göstərirlər.
İlham Əziz: Kutze cavan yaşlarında ideya irəli sürmüşdü ki, “gənc yazıçılara istifadə olunmuş süjetləri qadağan etmək lazımdır”. Ömrünün sonunda qəbul etdi ki, dünyada süjet azdır, biz bunu tətbiq etsək, ədəbiyyat sükunəti baş verər.
Elə bu sualdan yola çıxıb, soruşmaq istəyirəm ki, hansı yazıçılar sizə təsir edib?
N.K.: Çox yazıçıları oxuyub heyran olmuşam, amma onlar keçmişdə qalıb. Axır vaxtlar Çexovu rus aktyorların ifasında çox dinləyirəm. Beş yüzdən çox hekayəsi var, Azərbaycan dilinə az hekayəsi tərcümə olunub.
İki il əvvəl atamı itirdim. Kəskin hisslər keçirdim. İndi hər dəfə hekayə yazanda həmin vəziyyətə qayıdıram, mövzu başqa olsa da, fikirləşirəm, görəsən, yazdığım bu hekayə həmin kəskin hissləri ifadə edə bilir? Bunu dəyər, ölçü kimi götürüb hekayənin gücünü onunla ölçürəm. Ədəbi təsirlər isə keçmişdə qaldı.
R.S.: Sizə indi postmodernist demək olmazmı?
N.K.: Postmodernist sözü haqqında danışsaq söhbət çox uzanacaq. Özümlə bağlı deyim ki, artıq o estetikanın içində deyiləm.
İ.Ə.: Bir essenizdə kulturoloq İtamar Even-Zohardan sitat gətirirsiniz ki, “bu gün alman, slavyan, bolqar, serb adlandırılan xalqları millət edən onların ədəbi mətnləridir”…
N.K.: Bəli, Azərbaycan xalqını da yaradan ədəbi mətnlər olub. Məsələn, Rəsulzadənin “Əsrimizin Siyavuşu”.
Hekayə təkcə ədəbi forma deyil, çox geniş anlayışdır. Adamlar niyə muzeylərdə, sərgidə boş çərçivəyə baxırlar, divardan asılmış banan qabığını sənət əsəridir deyib 120 min dollara alırlar? Onun hekayəsinə görə. İsraillə Fələstin hərə öz hekayətinə inandığına görə savaşırlar. Ermənilər bir hekayəyə, azərbaycanlılar başqa hekayəyə inanırlar. Elə bil fərqli hekayətlərə inanmış oxucular savaşırlar.
Hekayəni kim danışırsa, dünyanı da o idarə edir. Hekayənin bu gücünü bildikləri üçün kim cəmiyyətə hansı ziddiyyətli mövzunu qəbul etdirmək istəyirsə, ədəbiyyatdan istifadə edir, məsələn, LGBT kimi mövzular istəyirlər, yazıçılar o hekayələri cəmiyyətə qəşəng, inandırıcı danışsınlar.
İ.Ə.: Sizin fikrinizcə, müharibələr torpaq üstündə yox, mətnlər üstündə olsaydı, Qafqazda da Avropa xalqı kimi bir xalq əmələ gələrdimi?
N.K.: Bunu demək çətindir. Hekayə kimi bir sualdır. Rus ədəbiyyatında elə də məşhur olmayan, Sovetin köhnə dissidentlərindən bir yazıçı olub. Benedikt Yerofeyev. Onun “Moskva – Petuşki” adlı bir romanı var. 60-70-ci illərdə yazılıb, İsraildə çap elətdirib, orda-burda, “samizdat” çıxıb.
Romanın qəhrəmanı intellektual bir kişidir, amma içki düşkünüdür. Moskvada qatara minir ki, sevgilisini, üç yaşlı uşağını görməkçün Petuşkiyə getsin. Olan-qalan pulunu verir arağa, oturur elektrik qatarına. Yol boyu fəlsəfədən, tarixdən söhbət edir. Sonra bunu yuxu aparır, yatır. Bir də ayılır ki, qatar Petuşkiyə çatıb, artıq Moskvaya qayıdır. Petuşki cənnət kimi utopik bir yerdir. Gəlir Moskvaya çatır. Moskvada dörd nəfər bunu izləyir, axırda da öldürürlər. Dörd nəfər də qəhrəmanın şüuraltındakı xarakterlərdir. Yəni bir sözlə, yatır, imkanı əldən buraxır.
Bizim də indi əlimizdə bir imkan yaranıb. Xalq kimi nəyi, hansı yolu seçməliyik? Petuşkidən keçirik, durub görəcəyik ki, stansiyanı ötürmüşük. Əlimizə tarixi fürsət düşüb, formalaşma dövründəyik. İndi hansı yolu, hansı mədəniyyəti seçirik? Türk pop mədəniyyətini?
O gün 28 may metrosunun qarşısından keçirdim, gördüm bir oğlan durub xörək satır, səyyar aşxana açıb, üstündə xörəyin adını yazıb: “tavuk pilav”. Və elan edir, deyir, “buyurun, gəlin, dadlı tavuk pilav.” Toyuq-plov niyə tavuk-pilava döndü? Məgər Seymur Baycan haqlı deyil?!
R.S.: Bir yazınızda Azərbaycan dilinin sosiologiyasının zəif olduğunu deyirsiniz. O yazının üzərindən on ildən artıq keçib. İndi necədir vəziyyət? Bəlkə, türk dili bizim dilimizə baxanda sosioloji olaraq zəngindir deyə türk dilinə uduzuruq?
N.K.: Məncə, bu həm də şüurlu seçimdir. Tənbəl anaların da rolu var. Tənbəl analar uşaqlarını qoydular türk cizgi filmlərinin qabağında, getdilər işə-gücə. Tənbəl sözü də bir az mübahisəlidir, amma hər halda uşaqları buraxdılar özbaşına. Uşaqlar da ən asan olanı – türkçəni eşidib götürdülər. Açıq danışmaq da olmur bu mövzuda, səhv başa düşürlər.
R.S.: İnsan beyni rahatlığa meyillidir. Rus, ingilis dilini öyrənməkdənsə, daha rahat başa düşdükləri türk dili ilə təmasda olmağa üstünlük verirlər. Hətta, düşünürəm ki, təkcə başqa dil bilmək də deyil məsələ. Türk dili ilə yaxınlığımız o dildəki mətnləri daha çox “özümüzünkü” kimi hiss etməyimizə, alt qatını daha sürətli anlamağımıza səbəb olur. Nəticədə də sosiologiyası daha zəngin olan türk dilinə məğlub oluruq.
Nərmin xanım, sosial şəbəkələrdən də çıxmısınız, orada vaxt itirmirsiniz. Son dövrlərdə üç hekayəniz çıxıb, kifayət qədər yaxşı hekayələr idi, bəyənildi, müzakirə olundu. Amma ümumilikdə çox az yazırsınız, az görünürsünüz. Sizə nə mane olur? Məişət məsələləri, iş yükü, ölkədəki mədəni-siyasi mühit, yoxsa eqo?
N.K.: Əslində, yazıram, amma çap etmirəm. Hələlik yığıram. Amma belə, mənə heç kim mane olmur, özüm özümə mane oluram.
İ.Ə.: Markesin belə bir sözü var: “Barışma anı bütün müharibələrdən daha müqəddəsdir”. 2000-lərin o davakar adamı kimi bu gün hansı fikirdəsiz? Düzdür, AYO-AYB söhbəti həddindən artıq çox danışıldı, amma hər halda, indi hansı mövqedəsiniz? O barışma anına gəlib çıxmısınız ki, Yazıçılar Birliyində də yaxşı yazıçılar var? Yoxsa köhnə, üsyankar fikirlərinizdə hələ də qalırsınız?
N.K.: Əslində, öz aramızda AYO-nun davası göründüyündən daha böyük estetik dava kimi nəzərdə tutulmuşdu. Bizim toplantılardakı söhbətlər AYB haqda olmurdu, xalis ədəbi söhbətlər olurdu. Amma niyəsə mətbuata çıxanda AYO-AYB lətifəsinə çevrilirdi. Məqsədimiz böyük idi. AYB tezis idisə, AYO anti-tezis oldu. Bəlkə də AYO-nun tamamilə iflas etməyi AYB-çiləri də kədərləndirərdi. Bu söhbətlərdən çox uzaqlaşmışam. Mən barışmamışam, amma savaşmıram da. Artıq o mövzudan uzaqlaşmışam.
R.S.: “Ədəbiyyat turizmi” adlı yazınızda şəhərlərin ədəbiyyat turizmi imkanlarından yazmışdınız. Azərbaycanda ədəbiyyat turizmi yaratmaq səlahiyyətini bu gün sizə versələr, nələr edərdiniz?
N.K.: Cittaslow – “yavaş şəhər” deyilən yeni bir anlayış var. Bu gün səhv etmirəmsə, İtaliyadan başlayan, dünyaya yayılan bir mədəni hərəkatdır. Türkiyədə də bir neçə balaca şəhəri seçiblər, onu yavaş şəhərə çeviriblər. Bu şəhərlər müasir böyük sürətli şəhərlərdən çox fərqlənir. Orda əsas məsələ yerli ənənəni, irsi qabartmaq, bir də ləng həyat tərzidir.
Dənizə çıxışı olan bütün Bakı kəndlərini birləşdirib vahid Abşeron “cittaslow” yaradardım. Abşeronda güclü yerli mədəniyyət var. Abşeronçu rəssamlar da Abşeronu layiqincə gen-bol çəkiblər. Narahat olmaq da lazım deyil ki, ədəbiyyat turizmi söhbəti üçün dünya şöhrətli yazıçılarımız yoxdur. Yavaş şəhərə elə yerli əhəmiyyətli mədəniyyət lazımdır, yerli əhəmiyyətli irs, kiçik festivallar. Qalan təkliflərimi “Ədəbiyyat turizmi” məqaləmdə yazmışam.
R.S.: Abşeronpərəstliyiniz hiss olunur.
N.K.: Hə, amma bu tək doğmalığa görə sevmək məsələsi deyil, şəkili də, qarabağlı da olsaydım, Abşeronun qiymətini bilərdim, unikal təbiəti olan mədəni mərkəzlərdən biri kimi.
R.S.: İndi nə yazırsınız bəs?
N.K.: İndi hekayələrim var, hekayə kitabı çıxarmaq istəyirəm. Bir roman da var fikrimdə, amma o hələ kifayət qədər böyüməyib.
R.S.: Lyosa özündən əvvəlki Latın Amerikası yazıçılarını “diez/domingo” yazıçılar adlandırır. Həftənin yalnız bazar günləri saat onda yazmağa başlayan yazıçıları nəzərdə tutur. Həmin yazıçılar həftə içi başqa işlərdə işləyirdilər, yalnız bazar günləri yazmağa vaxtları olurdu. Sizin yazı rejiminiz necədir? Hər gün yaza bilirsinizmi?
N.K.: Fikrimdə həmişə hekayələr var. Bəzən olur ki, yaxşı ovqat olur, amma yazmağa imkan tapmırsan, sonra o əhvalı buraxırsan, təzədən yazmaq olmur. Ovqat çox vacibdir. Hər gün yazmıram.
İ.Ə.: Şərif Ağayara da bu sualı vermişdik. Sizə də vermək istəyirəm. Bir şərqli olaraq roman janrı sizə yaddırmı?
N.K.: Bir az yaddır. “Küçədən keçən adam haqda yazılar” kitabım təzə çıxmışdı. İçərişəhərdə bir qoca bibim var, tək yaşayır, apardım ona kitab verməyə. Dedim, bibi, yazılarımdı. Kitabı aldı, dedi təbrik eləyirəm, o gün olsun poeman çıxsın. Sadə xalqda böyük hekayə hissiyyatı görün necədir. Poema dedi, roman demədi.
İ.Ə.: Ürəyiniz istədiyi hər şeyi yaza bilirsinizmi?
N.K.: Yox.
İ.Ə.: Kişilərin müharibəyə münasibəti fərqlidir, qadınların münasibəti fərqli. Mənə maraqlıdır, bizim son müharibəmiz sizə nə verdi, yaxud nə aldı?
N.K.: Birinci Qarabağ müharibəsi hamı kimi məndən də çox şey alıb. Şəhərdə doğulub böyüsəm də, su qaynayırsa, çaydanın hər tərəfində hiss olunur. Müharibəni balaca oğlan uşaqlarının dava-dava oynaması kimi görürəm. Kökləri insan təbiətində, antropologiyada olan belə bir ehtiyacdır. Hamı görür ki, texnologiya necə inkişaf edir, amma bu insanın inkişaf etməsi demək deyil. Qədim xalqların miflərini oxuyanda da, ucqar qəbilələrin nağıllarını oxuyanda da, bugünkü Avropa yazıçılarını oxuyanda da görürsən həmin hisslərdir, insan hissləri dəyişmir.
Amma əgər son müharibə haqda soruşursunuzsa, Qarabağ Azərbaycandır.
R.S.: Rəssamların sonuncu fırçanı vurmaq imtiyazı olduğunu deyirlər. Yəni, rəssam əgər düşünürsə ki, bu rəsm bitib, kənardan yarımçıq da görünsə, həmin rəsm bitmiş hesab etmək olar.
Mətndə necə? Hansısa qırmızı xətlər, texniki çərçivələr varmı ki, yalnız onlar olanda həmin əsəri bitmiş hesab etmək olar? Yoxsa yazıçının da imtiyazı var, əsəri harada bitmiş hesab edirsə, orada bitirsin?
N.K.: Hekayədə mütləq formalar var. Necə ki, heykəltəraş deyir daşın içində heykəl var, mən onu düzəltmirəm, yonaraq üzə çıxarıram, eləcə də insanın arxetiplərinə uyğun gələn hansısa hekayə klassik olur, hansısa hekayə olmur. Məsələ yazıçının o bitmə anını yazıçı fəhmiylə düzgün hiss etməsindədir. Yoxsa yazıçı desə ki, roman yarıda bitsin, o olur modernist əsər. Mənim evdə həmişə stolun üstündə olan kitabım Don Kixotdur. Onun sirrini başa düşməyə çalışıram, görürəm ki, mütləq formalara riayət olunub.
R.S: Əvvəllər fikirləşirdim ki, klassik formalarda mətn yazmaq daha asandır. Mürəkkəb olan modernizmdir. Amma sonradan fərqli olduğunu gördüm. Mürəkkəb olan klassik mətnlərdir.
Elmdən fərqli olaraq, fəlsəfənin və sənətin tarix boyu yalnız yüksələn xətlə getdiyini söyləmək olmur. Çağdaş dövrün sənəti daha çox ideya, konsept üzərindədir. İdeyanın özünü isə nə qədər sənət hesab etmək olar, bu da ayrı müzakirə mövzusudur. Siz necə düşünürsünüz, sənətin yüksələn xətlə inkişaf etdiyini, məsələn, iyirminci birinci əsr musiqisinin, rəsminin, ədəbiyyatının əvvəlkilərdən daha yaxşı olduğunu söyləmək olarmı? Bu məsələdə mən o qədər də nikbin deyiləm.
N.K.: Mediçi ailəsi Florensiyada Mikelanceloya pul verirdi ki, sadəcə sənət yaratsın. Tələb bu cür idi. İndi isə tələb başqa cürdür. Böyük bir supermarketin içində yaşayırıq. Əsas prinsip odur ki, satılsın. Bunları təyin edən sənətkarlar deyil. Sənətkarlar yenə də yetişər, amma ictimai şərait dəyişib.
Məncə də, indi durğunluq dövrüdür. Postmodernizmə durğunluq demək olar. Postmodernizm özü də inkişaf anlayışına şübhəylə yanaşır. Ola bilsin, bu durğunluqdan sonra yeni bir renessans gəlsin.
16 aprel saat 11:00-da AMEA Nizami Gəncəvi adına Ədəbiyyat İnstitutunun Müstəqillik dövrü Azərbaycan ədəbiyyatı şöbəsi və “Ədəbiyyat qəzeti”nin birgə “Yeni ədəbiyyatı tanıdaq” layihəsi çərçivəsində Ataqamın “Qanadlı körpü” hekayələr kitabının müzakirəsi keçiriləcək.
Azərbaycanın tarixi adı nədir? – 1700 il əvvəl yazılan kitabdan fakt
Azərbaycanın tarixi adı ilə bağlı müxtəlif tarixçilər fərqli faktlar və iddialarla çıxış edib. Hətta bəzilər elə düşünür ki, Azərbaycan adı XX əsrdə yaranıb və ilk dəfə cümhuriyyətə verilib. İddialardan biri də budur ki, Azərbaycan Stalinin uydurmasıdır. Bəs Azərbaycanın tarixi adı nə olub və Azərbaycanın haranın adıdır? Oxumağa davam et Azərbaycanın əsl adı nədir? – Bəs, Azərbaycan haranın adıdır? – Video→
“Partizan” Sərdar Aminin yeni – “Mini bir gecə” hekayəsini təqdim edir.
(Hollivud kino sənayesinə…)
Dumanın indicə çəkildiyini Yeni Günəşlinin yamacında ayağını boşaldıb mürgüləyən atın şehli yalından, bir də yarpaqlardan sallanıb gün işığında mirvari kimi parıldayan damcılardan bildim.
Yenicə doğan Günəş yəhərli-yüyənli sahibsiz boz atın mən tərəfdəki gözünə saplanmışdı, at tükünü də tərpətmirdi, elə bil, əsrlərdir burda durmuşdu. Xəstəli-gümrahlı bütün bəşəriyyəti yerindən oynadan narıncı şəfəqlərə biganəliyindən hiss olunurdu ki, boz at daha bir əsr burda tərpənməz qalacaq. Kimi gətirib, kimi aparacaq, niyə gəlib, niyə getmir?
Köhnə Günəşlinin zirzəmilərindən kif püskürən binalarına qənşər gedirdim.
Odlar diyarının küləklər şəhəri növbəti günün kösövünə üfürürdü. Günəş ağarır, kölgələr qatılaşır, Bakı döyülmüş qıza oxşayan daha bir səhərindən boşanırdı.
Zirzəmiləri timsah ağzı kimi üfunət qoxan bu binaların şeh axan pəncərələri də timsah gözlərindən başqa heç nəyə oxşamırdı.
Onu belə pəncərələrdən birindən mənə zillənmiş gördüm. Həmin pəncərə çərçivəsi, çərçivədən mənə baxışı eləcə portret idi – yaxınlaşdıqca dəyişən, qıvrılan bir rəsm əsəri. Üstünə yeridikcə şəhvətdən sızlayırdı, bir az da getsəydim, ehtirasdan bayılacaqdı. Bu qadın kimdir? Niyə mənə bu qədər tanış gəlir? Niyə yad bir binanın birinci mərtəbəsinin səliqəli plastik pəncərəsindən mənə dikilib qalıb?
Cavab tapmadım.
Sağlam saçları boz idaman paltarının yaxasından sallanıb döşlərinin üstündə qıvrılırdı. Sinəsi yarıya qədər açıq idi. Gecə köynəyinin altından qabaran köksü nəfəsimi kəsirdi. Dayandım, sevindi. Həsrətlə alt dodağını dişlədi.
Tələyə düşmüşdüm, uzaqlaşa bilməyəcəkdim. Dönüb pəncərəsindən iki addım sağdakı qapıya yaxınlaşdım, mən çatmamış möhtəşəm bir səxavətlə qapını açdı. Arın-arxayın girdim içəri, elə bil, illərdir hər səhər bu qapıdan beləcə girirəm.
Otaq sehr içində idi. Bir evi bu hala gətirmək üçün adam gərək dəli ola. Deyəsən, kimsə məndən əvvəl divarlarından qulac-qulac sarmaşıq sallanan bu otaqda saatlarla kitab oxumuşdu.
– Sənə problem olmayacaq?
Sualı verən kimi özümə nifrət elədim. Sübh tezdən yuxulu dodaqlarla mənə pıçıldamaq, boynuma sarılmaq istəyən bir qadına niyə belə cəsarətsiz sual verirəm? O da sualıma illərdir hazır adam kimi bir kəlməlik cavab verdi:
Bap-balaca canını bədənimin ən arzuladığım yerlərində gəzdirdi. Göz qırpımında çevrilib arxasını mənə söykədi. Quş balası kimi başını qaldırıb dodaqlarını uzatdı. Bilmirəm niyə – düşündüm ki, onunla öpüşsəm ağzım qarpız dadacaq. Otaqdan hələki tamam ayrı ətir gəlirdi, sanki kitabların incəltdiyi bir insanın içinə hopan nəfəs dahilərin sanballı fikirlərinə yüklənib zərifanə pıçıltılarla hər yana səpələmişdi.
Bu an ikinci artıq hərəkəti elədim; gözüm taxtın baş tərəfində divara yapışdırılan sarı qeyd vərəqinə sataşdı:
“Hələ də gülləri sevən yeganə məməli qadındır”.
İndicə dodaqlarıma yapışacaq çəhrayı dodaqlarını ləng-ləng tərpədib dedi:
– Onu ərim yazıb.
“Ərim” sözü içimdən ani bir sızıltı kimi keçdi, ardından ərli bir qadının mənimlə sevişmək istəməsi sızıltını yuyub apardı. Sol əlimi aramla döşlərində gəzdirib sağ əlimin orta barmağını öpüş gəzən ağzına soxdum. Üstünə uzananda ayağımı ərinin yorğanının altına saldım, hələ ilıq idi.
Ardınca bir cəhdlə köynəyimin bütün düymələrini qırdı. Narahatlığım döşəməyə dığırlanan düymələr kimi rədd oldu.
Həyəcanım ona həzz verir, mən də onun həzzindən alışırdım.
Elə bil, Allah bir an əvvələ qədər onu yaratmaqla məşğul olub, indicə əlini üzərindən götürüb, hələ də üstündə Tanrının ilığı qalıb. Bu qüdsi möhtəşəmliyə parıltı qatan şeytani naxış – təbəssümü – nəfəsimdən yapışıb içimi çölə çıxarır, durmadan quyusuna dartırdı.
Boz idman şalvarını ehtiyatla aşağı çəkdim. Dovşan qanı rəngi alt paltarını çıxaranda ayaqları ilə boynumu qucaqladı.
– Nə ətri gəlir?
– Lavanda.
Düşünmədən cavab verdim.
Hər şeyə özü hökm edirdi.
Cəld kəmərimi açdı.
– Səninkindən qaranquş yuvası ətri gəlir. Göl iyi, yosun iyi, ot iyi, gil iyi…
Kəmərimi boyuma atıb özünə çəkdi. Əllərimi döşlərinin üstünə qoyub sıxdı.
Hər an ərinin gələ biləcəyini düşünəndə qorxsam da, məndən doymayan bu qadının dərinliyində boğulmaq istədim.
Döşlərini sıxanda əllərimə heyfim gəldi. Onlar bu gözəl döşlərdən geri qalmırdı, hiss elədim ki, əllərim məndən daha yaxşısına layiqdir.
Kəmərimi bir az da özünə sıxıb dodaqlarımdan yapışdı. Ağzım qarpız dadıyla doldu.
Sonra zaman başqalaşdı. Elə bil, kimsə yola baxan bu otağın yerə yaxın pəncərəsi qarşısında film çəkirdi, illərlə baş verən bütün maraqlı hadisələri montaj edib mənə həyatın ən dadlı yerlərini qat-qat göstərirdi.
Adamların ayaqlarının göründüyü bu balaca, təmiz pəncərənin qabağındakı əlvan qızılgüllərin üstünə nazlı yağışlar yağdı. Qarabuğdayı taleyimlə əlləşdikcə bu balaca pəncərini seyr etməkdən doymadım.
O da telləri nəfəsimdə əsdikcə yel dəyirmanı kimi üyüdüb tökürdü şüyüd ətirli qırıq-qırıq sözləri…
– Ərim… Sənin dişin olmaq… Canımı al, beləcə… Əccəb eləyirsən… Məni düşməninin arvadı kimi əz… Vermə məni başqasına…
Pəncərə qabağından yüzlərlə adam keçdi, yüzminlərlə yağış damcısı çırpıldı qızılgül ləçəklərinə, şüşəyə…
Sonra bir nəm duz çuvalı düşdü bir sərçənin üstünə…
Sərçədən kənara heçnə qalmadı, bütün vücudu altımda əzildi. Bu qurğuşun həbsdən məmnun idi, hələ də aramla sinəmdən öpürdü…
Bədənimi üstündən yataqa saldım. Təngnəfəsliyim keçəndən sonra əlini atıb çəkməcədən ən sevdiyim siqaretdən çıxardı. Soruşmadan bir giliz götürüb dodaqlarımın arasına qoydu. Yandırdı, qalxıb bayaqdan yağışda harasa tələsən adamların ayaqlarını, yağış damlaları dəydikcə yarpaqları titrəyən gur qızılgül kollarını seyr etdiyim balaca pəncərəni açdı, bir an gözləmədən yanıma uzanıb köksümə qısıldı.
– Getmək istəyirsən?
– Hə.
– Ərimdən qorxursan?
Cavab əvəzinə üç dəfə danışdığı yerindən – ağzından öpdüm.
– Məni tək qoyma. Bir azdan yenə istəyəcəksən məni. Onda tapmayacaqsan. Buraxma məni. Elə qucağında saxla, oxşa, öp…
Dediyi kimi etdim, oxşadım öpdüm.
– Yaxşı-yaxşı çək. Ərimin siqaretidi. Sən çək, mən bir az sənə indicə altından çıxan qadının ərindən danışım.
– Danışma.
– Yaxşı. Onda birazdan danışaram.
Gözüm qarşı divara yapışdırılan başqa bir qeydə sataşdı:
“Qadınlar istəməsə, biz onları sevə də bilmərik”.
Qeydə dikildiyimi duyub pıçıldadı:
– Hə. Yazıçıdı. Bilirəm, indi sizin – kişilərin vicdan əzabı çəkdiyiniz anlar başlayır. Ona görə də, gərək mən ondan danışım, sən də onun necə biri olduğunu bilib, toxtaysan. Qorxma, qulaq assan səni bu əzabdan qurtaran bir hekayət eşidəcəksən. Hekayətin ortasında bəlkə acığa mənlə bir dəfə də sevişdin.
Bayaqkı qeydi də unut, gülləri ən çox sevən məməli elə özüdü. Yaza bilmədiyi vaxtlarda gülləri sulayıb toxtayır.
– Güllər çox faraşdı. Yəqin son vaxtlar bir şey yaza bilmir.
– O, heç vaxt yaza bilməyib. Böyük bir kollektivdə iş yoldaşı olmuşuq. İndi danışacağım hadisədən bir iki il əvvəl mənə yaxınlaşıbmış. Mən bunu biləndə xeyli düşündüm, əvvəlcə xatırlamadım. Sonra mənə görə dəyişdiyi simasından, saqqalıyla qaşlarının arasından zillənən sırtıq baxışları hər şeyi xatırlatdı. Mən bu siçangözü özümdən qırmaqdan ötrü zülm çəkmişdim. Yalvarırdı, məni görəndə əsim-əsim əsirdi. Hər şey eləyərdi mənə görə. Belələrindən heç xoşum gəlmir. Kişi gərək hər şeyi elətsin, özü eləməsin. Məndən xoşu gələn idmançı iş yoldaşıma bunu döydürdüm. Yenə əl çəkmədi. Polisə deməyi düşünürdüm ki, yox oldu. Birini qoyub, birini danışım, rəfiqəmlə kofe içirdik, qız tualetə keçdi. Bu vaxt uzaq masada noutbukda yaza-yaza mənə baxan bir oğlan qalxdı, yaxınlaşdı. Özünü təqdim elədi, rejissor olduğunu, detektiv filminə kastinq elan elədiklərini, mənim də əsas rola uyğun gəldiyimi dedi. Ətrafım bilir ki, aktrisa olmaqdan ötrü ürəyim gedir. Güldüyümü görüb onu da dedi ki, bilirəm, belə şeylər türk seriallarında olur, ancaq neyləyək, biz də türk serialları ilə böyüyən uşaqlarıq. Gülümsündü, vizit kartını masanın üstünə qoyub noutbukunun arxasına keçdi. Ondan bir möhtəşəm siqaret ətri, bir də bu cümlə qaldı: “Uyğun bilsəniz, sabah günortadan sonra kartdakı ünvana yaxınlaşarsınız”.
– Tanımadın? Bu, məncə əvvəl sənə aşiq olan həmin adamdı.
Sinəmdən qalxıb heyrətlə üzümə baxdı:
– Hardan bildin?
– Yazıçı arvadısan, ancaq hekayət danışa bilmirsən.
Bunu deyib sinəsində başıma yer elədim. Qulağımı gup-gup guppuldayan döşünə dirədim. Barmaqlarını saçıma keçirib başımı elə şəvqətlə oxşadı ki, bu sığalların aramsız olması üçün güllələnməyə də dəyərdi.
– Pah! Maraqsız olsaydı, burnunu məmələrimin arasına salıb xumarlanmazdın. Bir də, necə tanıya bilərdim? Sonradan bildim ki, məhz xatırlamayım deyə saqqal saxlayıb, eynək taxıb, saçını uzadıb.
Dediyi ofisin girişində məni bir oğlan qarşıladı, içəri yolladı. Həmin yer doğrudan da kastinq otağı idi; işıqlar, kameralar… Otaqda bircə özü var idi, siqar çəkirdi. Dedi, guya hamını yola salıblar. Restoranda məni görəndən sonra digərlərini yoxlamağın mənasız olduğunu düşünüb, gələnləri formal gözdən keçirib, mənlə işləmək istəyir. Rolumdan danışdı. Dedi, yazıçı qız obrazı oynayacam. Bir neçə şəklimi çəkdi, baxdı, dedi, keçək əsas məsələyə. Yaradıclıq qabiliyyətimin olub-olmadığını soruşdu. Dedim, ədəbiyyatı yaxşı oxumuşam, inşa yazmağı da bacarıram. Çəkiləcəyim filmdə əsas tələb elə yaradıclıq məsələsi imiş. Kastinqə qatılan qızların heç birində yaradıclıq görməyib. Əlimə düşən fürsəti boşa verməyim deyə, yalandan dedim ki, o vaxtı qəzetə iki-üç esse də yazmışam. Valideynlərinə təsirli bir vida məktubu yazıb qeyb olan qızı oynayacağammış. Həmin vaxtlar doğrudan da məni evdən çox sıxırdılar, əclaf elə-bil ürəyimi oxumuşdu. Qabağıma qələm-vərəq qoyub dedi, həmin mövzuda inandırıcı məktub yazmalıyam. Qələmi alıb ürəyimi boşaltdım. Siqarını çəkə-çəkə məktubu oxudu.
Səbrlə, fısıldaya-fısıldaya dedi, məktubu oxuyan adam fikirləşəcək ki, səni kimsə bu sözləri yazmağa məcbur edib, polisə zəng edəcək. Sən onları arxayın salmalı idin, deməli idin ki, nə vaxtsa, qayıtmağını arzulayırlarsa, polisə zəng vurmasınlar, sadəcə gözləsinlər.
Sonra başını bulayıb dedi: “Siz qadınların məntiqi niyə bu qədər zəif olur?”
Rola özümü elə fəda eləmişdim ki, əlindən vərəqi alıb dediyi məzmunda da bir neçə cümlə yazdım. Bu da azmış kimi altına ad-soyadımı, tarixi yazıb imza atdım ki, gözünə girim. Vərəqi qaytaranda elə güldü, əsəbdən ram oldum, o an məni özünə sıxıb öpsəydi belə, düşünəcəkdim, artıq film başlayıb. Stolun üstündəki viski şüşəsinini açıb stəkanın birinə süzdü. Mənə təklif etmədən əlinə götürüb otaqda gəzişdi. Arxama keçdi. Son hiss etdiyim bu oldu: kimsə burnuma buz kimi bir dəsmal sıxdı, çabalamaq istədim, alınmadı. Onda başa düşdüm ki, doğrudan da film başladı. İçimə isti bir rahatlıq gəldi. Gözümü açanda sahmana salınmış bir zirzəmidə idim. Qolum zəncirlə bağlanmışdı. Həmin oğlan da qarşımda oturmuşdu. İlk dediyi bu oldu: “Öz imzanla yazdığın məktubu ailənə göndərmişəm. Daha bu bəşəriyyətdə səni heç kəs axtarmayacaq”.
Maraqlıdı?
– Hə. Danışa bilirsənmiş.
– Gözlə, pəncərənin torunu çıxardım.
– Onda siqaretdən birini də ver.
– Qoy, hava qəşəng gəlsin də, onsuz da yağış yağıb, hələki ağcaqanadlar yoxdu. Ərim deyir, bu bina dərədədi, ona görə ağcaqanadlar daraşır pəncərələrə. Pəncərələr nə qədər kip olsa da, otaqlara girirlər, insanlar səhərə qədər qaşıyırlar özlərini. Qadınlar bədənini sürtür, qaşıyır… Dırnaqlarının altında partlayan xırda tər vəziləri ətrafa qoxu yayır. Səhər hamı pəncərələri açır, küləksiz səhərlər bu binanın qabağından keçəndə ətrafı qadın ətri bürüyür. Elə bil hardasa, qadın ağacı çiçəkləyib.
Siqaretdən bir giliz də çıxarıb üstümə uzandı. Ağzıma qoyub yandırdı.
– Məndən nə ətri gəlirdi?
– Ağzından qarpız.
– Ağzımı demirəm.
– Həə, lavanda.
– Bir az da yayaq o ətri? Qoy pəncərənin qabağından keçənlər yağışdan sonra lavanda ətri alsın.
İndi üstümdə qıvrılan bu qadının az əvvəl açdığı pəncərə tamam başqa, sonu ölümlə bitəcək filmlər qədər həyəcanlı bir həyat göstərirdi. Adamlar bayaqkı qədər sıx keçmirdi, yağış bayaqkı tək sərasər deyildi, kollarının üstünə düşən lümuniset işıq qızılgül ləçəklərini lavanda rənginə boyamışdı.
Nə vaxt üstümdən sürüşüb getdiyindən xəbər tutmadım. Yağış səsinə oyandım, pəncərədən çöldə isə hava sakit idi, bir damcı da olsun yağmırdı. Hekayətinə qapısı açıq hamamdan davam edəndə anladım ki, yuyunur.
– Öz əlimlə fərmanımı yazmışdım. Məni nə atam axtaracaqdı, nə polis. Əvvəlcə var gücümlə qışqırdım. Yaxınlaşıb nəvazişlə dedi ki, bu gözəl boğazımı yormaq heç birimizin işinə yaramayacaq. Bizi heç kəs eşitmir. Mən burda qalmalıyam, o da mənə sübut etməlidir ki, əslində pis insan deyil. Sadəcə bir qadının sevgisini qazanmaq üçün ona dünya, başqa insanlar mane olur.
Mənim üstümdəki bütün təcrübələri vakumda olunan kəşflər kimi idi, heç kəsin işinə yaramırdı. Ancaq o bundan yorulmurdu, mənə şahzadələr kimi qulluq edirdi. Zorlamırdı, sevişmirdi, öpmürdü, əvəzində dırnaqlarımı tutur, qaşlarımı alır, burama çıxan tükləri maqqaşla çıxarırdı.
“Burama” deyəndə çevrilib harasını göstərdiyinə baxmaq istədim. Ancaq o artıq başqa şey danışırdı:
– Məni ən bahalı kremlərlə təpədən dırnağa masaj edirdi. Ayaq kremi ayrı, bədən ayrı, əl ayrı, üz ayrı… Ana uşağını çimizdirən kimi çimizdirirdi məni. Heç kəsin almadığı gözəl alt-paltarları alırdı. Gözəl donlar geyindirirdi. Ehtiraslandın?
Bir anlıq sussaydı, hekayətinin məni əsir elədiyinə baxmayıb yenə başlayacaqdım dodaqlarından. Danışdı:
– Kimsəylə bölüşmədiyim yemək zövqümü, sevdiyim şirniyyatları elə dəqiqliklə tapırdı ki, bir neçə gün sonra özümü saxlaya bilmədim. Bircə əlimin zəncirini açmırdı.
Ağladım, sızladım, yalvardım… Onu şikayət etməyəcəyimi dedim, yetər ki, məni buraxsın. Kimə deyirsən? İnanırdı ki, bir gün mənim sevgimi qazanacaq. Yuxudan oyanan kimi qalxıb gedirdi, bir azdan qayıdırdı, qalan vaxtı yanımda olurdu. Ordan çıxandan sonra bildim ki, “Real TV-nin xəbərləri” adı ilə mənə göstərdiklərinin çoxu saxta imiş, özü hazırlayıb bir yolla monitora ötürürmüş. Xəbərlərin birində Nabranda istirahətdən qayıdanların qəza reportajını hazırlamışdı, üç fahişəylə bir maşında ölən oğlan mənim köhnə iş yoldaşım idi, bunu döydürdüyüm oğlan. Mən xəbərlərə baxanda çöldə idi. Bir gün sonra dedi ki, köhnə iş yoldaşın Rza qəzada ölüb. Dedim, bilirəm. Hər şey çox inandırıcı idi.
Neylədim alınmadı… O, mənə kitab oxuyanda qulaqlarımı tuturdum, film göstərəndə gözlərimi yumurdum, günlərlə bir kəlmə kəsmirdim. Yenə yorulmurdu. Dəst-dəst fərqli alt paltarları alırdı, əynimdən çıxanları özü yuyurdu, gül kimi eləyirdi. Təmiz alt paltarlarımın arasına xırda güllər qoyurdu, bənövşə, qızılgül ləçəkləri…
– Lavanda da?
– Yox. Lavanda ətri mənim içimdən gəlir. Məni toxunmadan ehtirasa gətirirdi. Qadın travmayla ehtirasa gələndə, nifrət etdiyi adamla sevişmək istəyəndə bu günə düşür.
– Hansı günə?
– Mənim günümə. Bax indi istəyirəm, ərimin köynəyini geyinim, girim altına. İstəyirəm, elə sevişəsən mənimlə.
Bu yumaq qadın, qumru gəlin niyə məni seçmişdi? Qap-qara ehtirası məharətlə köksümə sancmağı necə bacarırdı?
– Niyə mən?
– Çünki sən buna layiq kişisən, o yox.
– Məni tanımadan layiq olduğumu necə bilirsən?
– Sənə hər səhər bu pəncərədən aşiq-aşiq baxıram.
Ərinin kapüşonlu idman köynəyini geyinib yenidən yatağa uzandı.
– Üstümə gəl. Nə olar, balaca görüb mənə yazığın gəlməsin. Qoyma cınqırım çıxsın. Bu köynəyin qoxusunu üstələ. Dart, qır düymələrini, əz. Sabah canım çıxar, tikərəm, ütüləyərəm. Erkəyimi hiss eləyim.
Bədəninin yumşaqlığı qədər aciz təslimiyyəti azmış kimi hıqqana-hıqqana hekayətini də davam edirdi. Arabir həzzdən bayılır, sonra elə qaldığı yerdən də davam edirdi.
Hamamın nəfəsliyindən gələn külək zərblə açıq pəncərəni bağladı. Duşda yığılıb qalan son damcılar da yaş kafelin üstünə töküldü.
Mənim üçün növbəti siqareti gətirəndə külqabını da unutmadı. Hər sevişəndən sonra ərinin indi gəlib çıxacağını düşünür, içimdən üşütmə keçirdi. Ardınca onun özünü mənə fəda etdiyini görüb qeyrətimdə boğulurdum.
– Məncə işığı söndürək, pəncərəni açaq. Sən də hekayətini bitir.
– Sən nə desən, o olacaq. Söndürdüm. Ancaq mən qaranlıqdan qorxuram. Atam yatanda elə xoruldayırdı ki, səsindən bu biri otaqda oyanırdım. Gecələr saatlarla gözümə yuxu getmirdi. Sonra mən köçdüm, anam öldü. Atam tək qaldı o evdə. İndi onun gecənin zülmətinə tənha xoruldadığını düşünəndə özümü öldürmək istəyirdim. Yaxşı ki, çox yaşamadı.
Büllur külqabını göbəyinin üstünə qoyub siqaretimi yandırdı:
– Külünü burama tök. Harda qalmışdım?
– Səni azadlığa buraxdığı gündə.
– Sən sevişə-sevişə də qulaq asmısan? Fikrin məndə olub, yoxsa hekayətdə?
Qaranlıqda cavabı gecikdirmək rahat olur deyə, bir az susdum. Ancaq cavabımı gözlədiyindən düz, ya yanlış olduğunu kəsdirmədən “səndə”, dedim.
Bir az susub davam elədi:
– Zirzəmidən çıxandan sonra bildim ki, düz iki ay orda olmuşam. O, zamanımı da dəyişə bilmişdi. Vaxtı soruşmurdum, özüm də hesablaya bilmirdim, nə gecəni görürdüm, nə gündüzü, dediklərinə inanmaq zorunda idim, bir də saxta xəbərlərinə. Ona görə də, iki ayımı mənə 21 gün kimi sırımışdı.
– Nə baş verdi ki, səni buraxdı?
– Əslində heçnə baş vermədi, ona görə buraxdı.
– Aha.
– Sən qalx işığı da yandır, bir də üçüncü rəfdə sağdan sonuncu kitabı götür, 72-ci səhifəni aç, üçüncü abzası oxu, sonra gedə bilərsən.
Qalxdım.
– “Min bir gecə”ni deyirsən?
– Hə.
Oxuyub yanına qayıtdım. Çiyələkli süd rəngi dodaqlarını baş barmağımla oxşaya-oxşaya pıçıldadım:
– Xahiş eləsəm, hekayəti bitirərsən?
– Sən mənim hekyətimə qulaq asmaq üçün qaldın, yoxsa oxuduğun abzasdan ehtiraslandığına görə?
Yenə nə deyəcəyimi bilmədim. Üstəlik bu dəfə işıq da yanırdı.
– Sənin hekayətinə görə qaldım. Bitir.
– Yaxın gəl, yoxlayım. Kişilər kitabdakı səhnədən tamam ayrı cür ehtiraslanır. Bu sərtliyi nə film verə bilir, nə qadın. Kitab oxuyub sərtləşən kişi gec yumşalır. Gözlə, baxım. Yalan deyirsən, səni qaytaran mənim hekayətim deyil.
Başqa söz deməyə imkan verməyib ağzından öpdüm. Danışmaq istəyən kimi bir də öpdüm. Bir də öpdüm. Ürəyincə oldu… Susdu.
Pəncərədə batmaqda olan Şəvval Ayı bədirlənirdi; tük qədər nazik olanda hamımızın üfüqə baxıb saatlarla gözlədiyimiz, ancaq tabaq qədər yekələndə kimsənin başını qaldırıb baxmadığı, unutduğumuz Şəvval Ayı.
Ay işığında öz rənginə qayıdan yerə səpələnmiş qızılgül ləçəklərindən bir az aralı motorla biçilən yaşıl qazonda Yeni Günəşlinin yamacında gördüyüm həmin yəhərli at arın-arxayın otlayırdı.
– Gözlə, sənə də bir qarpızlı saqqız verim, çeynə. Mən də hekayətimi tamamlayım, sonra get.
Bunu deyim qarpız ətirli həb kimi saqqızı ağzıma qoydu. Barmaqlarını da bir az ağzımda saxladı. Saqqızın içindən ağzıma ilıq acılı-şirinli şirə axdı.
– Həmin gün yanımdan keçəndə əlindən tutdum. Dedim, gəl, sevişək, sonra məni burax. Sənlə sevişib burdan çıxmaq istəyirəm. Donub qaldı. Heyrətlə üzümə baxıb çökdü. Sonra heç gözləmədiyim bir şey elədi, hönkürdü, hönkürdü, var gücüylə… Uşaq kimi içini ata-ata əllərimi açdı. Dedi, get. Elədiklərimi də hamıya de! Burda gözləyəcəm onları.
İnanmadım, amma buraxdı. Çölə çıxdım, gecə idi. Ürəyim yerindən çıxacaqdı.
Rəfiqəmgilə gəldim. Olanları danışdım. Son hərəkətinə görə ona yazığım da gəlirdi. Mənə barmağının ucuyla da toxunmamışdı. Ancaq nə olur, olsun, sabah polisə gedib hər şeyi danışacaqdıq. Səhər xəbərlərində gördük ki, o, məndən sonra bir ovuc dərman içib. Komadadı.
– Bəs…
Davamını gətirə bilmədim. Qarpız ətri canıma yayıldı. O, danışdıqca atamı gördüm. Yenə cənnət bostanında çomağı ilə qarpız yarpaqlarını qaldırıb erkən ölən dostlarıma xırda qarpızları göstərir, ürəkdən gülürdü.
Sərçə qulağıma astadan pıçıldadı:
– Əzizim, axı hekayətim bitməmişdi.
Bir az da astadan pıçıldadı:
– O, ölmədi. Dərmanlardan sonra başqa adam oldu. Hər dünəni unudan, hər səhər yenidən yaranan adam. Mən də bu fürsəti boşa vermədim. Evləndim onunla.
– Mən…
Yenə ağzım söz tutmadı. Bu, yuxu deyildi, ancaq ayıla bilmirdim. Qarpız ətri dırnağıma, tükümə qədər işləmişdi, hər yeri çəhrayı, qarpız rəngində, bəlkə də dovşan qanı rəngində görürdüm. Var gücümü yığıb astadan “ərin gələr…” dedim.
– Ərim çoxdan gəlib, əzizim, həmişəki kimi səhər tezdən. Yat, yat ki, səhər yenidən başlaya biləsən. Mən də sevdiyin boz idman paltarının yeni dəstini ütüləyim, qasığıma lavanda ətri vurub dovşan qanı rəngində alt paltarımı geyinim, qarpız ətirli saqqız çeynəyim…
Dilini qulağıma saldı, ilan kimi fısıldaya-fısıldaya eşidə bildiyim son sözlərini dedi:
– Günlərlə zəncirdə saxlayıb özünə aşiq edəndən sonra mənlə hansı həzzi yaşamaq istəyirdin, onu bilmirəm, ancaq sən də mənim aldığım həzzi heç vaxt bilməyəcəksən – bir qadının öz halalca əri onu hər gün başqasının arvadı sanıb yenidən ehtirasla altına salanda, həyəcanla sevişəndə, gözünə təpəndə aldığı həzzi.
– Axı!
Əsəbiləşə də bilmədim. Yalnız gülümsəmək gəldi əlimdən. Pəncərədən süd kimi işıq süzüldü. Çəpəki ağ yağışlar nazını itirib aramsız oldu, yerlə göyü birləşdirən su sütununa döndü.
“Partizan” Orxan Cuvarlının “Kərəm haqlı idi” hekayəsinə tənqidçi və qələm adamlarının reaksiyasını təqdim edir. Verilən rəylərin seçimi zamanı müəlliflərin ədəbi sanbalına diqqət yetirildiyindən müzakirə sənət plastında baş tutub. Mətndə sərt tənqid axtaran oxucuları qeyd olunan məqamı nəzərə almaqlarını tövsiyyə edirik. Oxumağa davam et Kərəm haqlı idi… Bəs Orxan Cuvarlı? – Tənqid→
“Partizan” Rəşad Nağı Mustafanın yeni şeirini təqdim edir.
Bir gün ölüm gəldi, qapını döydü.
Mən evdə yox idim, olsam, açmazdım.
O gün atam öldü. 40 gün keçmədi,
Qəbrinin üstünə bir şeir yazdım.
Ağlaya-ağlaya bir şeir yazdım,
Anama oxudum, atam eşitdi.
Atamın üçündə atamı gördüm,
Başını götürüb harasa getdi.
Mən onda bildim ki, atam sağdır, sağ,
Gedib əl açanda baxdığım yerə
Mən ölən günədək qayıtmayacaq.
Bir xeyli dəyişdim atamdan sonra,
Təzə qafiyəsin tapdım yağışın.
Sonra nə oldusa, yadıma gəlmir,
Şeirin əzbərlədim Eldar Baxışın.
Sonra bir qız gördüm; yanağı dəlik,
saçları dalğalı, gözləri belə.
Gördüm, şeir-zad da qanır, üstəlik.
Sevdim mən bu qızı, belə qəribə,
Elə bil xurmanı peyğəmbər sevir.
Necə başa salım, necə sevmişəm?
Atasız yetimlər nə təhər sevir?
Sonra atam kimi fikrə getdim;
sol əlin şəhadət barmağı ki var,
götürüb apardım gicgah tərəfə.
Mənim harda idi sağ əlim onda?
Onu da qoymuşdum Allah tərəfə.
Qoymur unutmağa Allah atamı,
Mən də sağ bilirəm, o da sağ bilir.
Mən səni sevmişəm – bunu bilirsən.
Mən necə sevmişəm – bir Allah bilir
Senzura əksər sovet filmlərimizin koloritini məhv etsə də, bəzi məqamlarda rejissorların yaratdığı və senzuradan keçirdiyi səhnələr bu gün təəccüb doğurur.