“Partizan” Əli Zərbəlinin “Qəhqəhə” hekayəsini ədəbi camiənin müzakirəsinə təqdim edib. Hekayə barədə yazıçı və tənqidçilərin fikirlərini diqqətinizə çatdırıq.

Professor, ədəbi tənqidçi Cavanşir Yusifli:

Gənc Əli Zərbəlinin “Qəhqəhə” hekayəsi zənnimcə təzə nəfəs məhsuldur. Onun mövzuya-mətləbə yanaşması, süjet boyunca maraqlı gedişlərə cəhdləri və sair bu kimi hərəkətləri maraq doğurur, ən önəmlisi ildırım sürəytiylə ötüb keçən detalların gücünə süjet, təhkiyə dinamikasını yaxşı idarə etməsi bu hekayənin müəllifinin istedadından xəbər verir.
Hekayənin məndə oyatdığı təəssürat belədir: hadisələr sanki qaranlıq bir məkanda baş verir, arada kadr “kəsilir”, yəni, tutaq ki, həyətə təcili yardım maşını girdikdə faraların işığı o qaranlığı aydınladır, balaca Nihad qapını açdıqda işıq yanmasa da qaranlıq öləziyir (bu hal Nihad yaşa dolduca zaman-zaman təkrarlanır da-!) və bu ortam kəndin yeknəsək və cansıxıcı həyatı ilə təndir.
Dünyada ölümə, yoxluğa ən çox yaxın olan elə gülüşdür, ancaq insanlar bunu bilmirlər, çünki mistik şeylər canda daşınır, dövr edir, yaddaş ərazisinə keçə bilmir, ona görə də gülüşdən, qəhqəhə çəkib ölməyi kimsə beyninə yeridə bilmir. Dünyanın sonunu ən dəqiq nişan verən də gülüşdür, o gülüşdən vaxtaşırı danışıb güldüyümüz lətifələrin içində də var, Bəhlul Danəndə, Molla Nəsrəddin lətifələrində və sair bu kimi mətnlərdə gülüşün o tayı dərin faciələrdir, və s.

Hekayənin ən maraqlı və kontrastlı yeri fikrimizcə adam qəşş edib öldükdən və ölüm səbəbi ilə bağlı kənddə müxtəlif versiyalar yayaıldıqdan sonra camaatın qapıya gəlib, həyətə girib adamdan həmin anektodu dinləmək istəyidir. Fikrimizcə bu səhnə daha yaxşı işlənə bilərdi, çünki hekayənin necə deyək, “taleyini həll edən” məqamlardan biridir. Amma nə qədər ciddi cəhdlə dinləsələr də, gülüşə köklənə bilmirlər, çünki ölüm yadlarından çıxıb.

Şair, yazıçı Aqşin Yenisey

Məlum ədəbi ölçülərin tələblərinə cavab verən bir hekayədir. Bir-iki xırda texniki qüsuru çıxmaq şərtilə.
Məsələn, ölü yerinə tələsən ana kələğayısını götürür. Arvadlar, adətən, yasa kələğayı ilə deyil, şal, çarşab kimi qara rəngli baş örtüləri ilə gedirlər.
Yaxud hekayədə təsvir olunan çütlük bir-birilərinə “ay kişi”, “ay arvad” deyə xitab edəcək yaşda deyillər.
Ümumiyyətlə, nəsrimizdəki bu ailə xitabları qondarmadır. Mən Azərbaycanda heç bir ailədə arvadın ərinə “ay kişi” dediyini eşitmədim, görmədim.
“Ay kişi”, “Ay arvad” xitabı dialoqu süniləşdirir.

Yazıçı Şərif Ağayar

Gülməkdən ölən adam “Min bir gecə nağılları”ndan bizə tanış olsa da, onun milli versiyasını işləmək cəhdi maraqlıdır. Lakin bunu edərkən bir nüansa diqqət etməliyik: süjetin maraqlılığı yaxşı hekayə üçün qarantiya deyil. Bu mənada yenə də hərlənib-fırlanıb klassik düsturun üstünə gəlirik – iş nə yazmaqdan çox necə yazmaqdadır.
Şübhəsiz, bu hekayədə də maraqlı yazılmış nüanslar vardır. Lakin, ümumilikdə, dostumuzu mətnin bədii səciyyəsi ilə bağlı daha diqqətli olmağa dəvət edərdim. Məncə, bunu bacarar.

Yazıçı Mübariz Örən

Əli Zərbəlinin “Qəhqəhə” hekayəsini iki dəfə oxudum. Birinci cəhddə gözümə dəyən bəzi uyğunsuzluqları (bəzi sözlərin yerində olmaması, təhkiyədəki bəzi zaman haçalanmaları, baş verən hadisəyə reaksiyalardakı qəribə təmkin, soyuqqanlılıq…) kənara qoyub, hekayəni ikinci dəfə oxudum və deyim ki, Abbasın “nədən ölməsi”, daha doğrunu “nəyə gülməsi” ilə bağlı “dedektivliyə” qədər inandırıcı, maraqlı, vədedici gəldi.
Hekayənin özəyi var, tapılıb; usandırıcı yeknəsəqliyin hökm sürdüyü bir kənddə hadisə baş verir, özü də necə! Adam gülməkdən ölür. Təsəvvür elə, bu detal düşə Q. Q. Markesin əlinə, “Dünyanın ən gözəl ölüsü” (niyəsə bu hekayə mənə o hekayəni xatırlatdı) gücündə bir mətn yaradardı. Yaxud “Gözlənilən bir qətlin tarixçəsi”ndəki Nasarın ölümü kimi bütün qəsəbəni bir-birinə vurardı. Burada isə belə bir dəhşətli hadisə telefon danışıqlarıdakı, münasibətlərdəki quruluqla, laqeydliklə müşaiət olunur, xeyli vaxt o hadisədən üç nəfərdən başqa heç kəsin xəbəri tutmaması inandırıcı görünmür (özləri bu qeyri-adi ölümün səbəbini – gülməkdən ölmək! – gizli saxlamağa çalışsalar belə). Çünki kənd balacadı və belə xəbərlərə təşnədi!
Düzdü, biz gənc qələmdaşımızdan indidən Markes ustalığı, Markes texnikası, koloriti tələb edə bilmərik, amma, tutaq ki, “ağzının içində deyinə-deyinə”, “boynunun qalın damarı”… kimi uğursuz ifadələrdən mətni təmizləyə bilərdi.
Gənc dostumuz püxtələşməyə gedən yolun astanasındadı. Bu çətin yolda ona öz obrazlarındakı təmkini, soyuqqanlılığı arzulayıram.

Qeyd: Sabah “Partizan”da “Qəhqəhə” hekayəsi haqqında Filologiya üzrə fəlsəfə doktoru, tənqidçi Maral Yaqubovanın yazısı yayımlanacaq.