Etiket arxivi: partizan.az

Dünyanın ən yaxşı 50 filmi – Siyahı

Loading

“Partizan” dünya kinosunun şedevrlərini təqdim edir. Ən yaxşı 50 filmlik siyahını Partizan.az üçün kinoşünas Sevda Sultanova hazırlayıb.

Təqdim etdiyimiz siyahıya dünya kinematoqrafiyasında yeni kinodili yaradan, fərqli dramaturji yanaşma, rakurs, rəng həlli gətirən, montaj eksperimentləri edən, bir sözlə, kino sənətinin imkanlarını kəşf edən rejissorların filmləri salınıb. Siyahıda yalnız 50 film nəzərdə tutduğumuzdan, digər dahiyanə ekran əsərləri burda yer almayıb.

1. Mikelancelo Antonioni – “Fotoböyutmə” (Blowup, 1966)

Blow-Up - Rotten Tomatoes

2. Rober Bresson – “Həyat belədir, Baltazar” (Au Hasard Balthazar, 1966)

Balthazar (1966) - IMDb

3. Andrey Tarkovski – “Güzgü” (Mirror, 1975)

Fayl:Güzgü (film, 1974).jpg — Vikipediya

4. Lars fon Trier – “Dalğaları yararkən” (Breaking the Waves, 1996)

Breaking the Waves (1996)

5. Luis Bunuel – “Viridiana” (Viridiana, 1961)

Viridiana (1961) - IMDb

6. Vittorio De Sika – “Şuşa” (Shoeshine, 1946)

Shoeshine (1946) - IMDb

7. Jan Lyuk Qodar – “Son nəfəsdə” (Breathless, 1960)

Breathless (1960) - IMDb

8. Pol Tomas Anderson – “Maqnoliya” (Magnolia, 1999)

Magnolia (1999) - IMDb

9. Fritç Lang – “Metropolis” (Metropolis, 1927)

Metropolis (1927) - IMDb

10. Jan Renuar – “Böyük illüziya” (La Grande Illusion, 1937)

The Grand Illusion (1937) - IMDb

11. Karl Dreyer – “Janna Darkın iztirabları” (The Passion of Joan of Arc, 1928)

The Passion of Joan of Arc - Wikipedia

12. Rayner Veyner Fassbinder – “Əli: Qorxu ruhu gəmirir” (Ali: Fear Eats the Soul, 1974)

Ali: Fear Eats the Soul (1974) - IMDb

13. Federiko Fellini – “Şirin həyat” (La Dolce Vita, 1960)

Tatlı Hayat (film, 1960) - Vikipedi

14. Alfer Hiçkok – “Arxa pəncərə” (Rear Window, 1954)

Rear Window - Wikipedia

15. Stenli Kubrik – “Qətl” (The Killing, 1956)

The Killing (1956) - IMDb

16. İnqmar Berqman – “Pıçıltılar və çığırtılar” (Cries and Whispers, 1972)

Cries and Whispers (1972) | The Criterion Collection

17. Bernardo Bertoluççi – “Konformist” (The Conformist, 1970 )

The Conformist (1970) - IMDb

18. Hovard Houks – “Çapıqlı üz” (Scarface, 1932)

Scarface (1932 film) - Wikipedia

19. Abbas Kiarostami – “On” (Ten, 2002)

Ten (2002) - IMDb

20. Ulrix Zaydl – “Cənnət: Sevgi” (Paradise: Love, 2012)

Paradise: Love (2012) - IMDb

21. Akira Kurosava – “Yeddi samuray” (Seven Samurai, 1954)

Seven Samurai (1954) - IMDb

22. Roberto Rosselini – “Almaniya, sıfır ili” (Germany, Year Zero, 1948)

Germany Year Zero (1948) - IMDb

23. Klod Şabrol – “Mərasim” (La Cérémonie, 1995)

La Cérémonie (1995) - IMDb

24. Sidni Lümet – “Qəzəblənmiş on iki kişi” (12 Angry Men,1957)

12 Angry Men (1957) - IMDb

25. Fridrix Murnau – “Faust” (Faust,1926)

Faust (1926 film) - Wikipedia

26. Kendzi Midzoquti – “Yağışdan sonrakı ayın nağılı” (Ugetsu,1953)

Ugetsu (1953) | The Criterion Collection

27. Mixael Haneke – “Gizlilik” (Caché, 2005)

Caché (2005) - IMDb

28. Sergey Eyzenşteyn – “Potyomkin zirehli gəmisi” (Battleship Potemkin, 1925)

Battleship Potemkin - Wikipedia

29. Dziqa Vertov – “Kinogöz” (Kino-Eye, 1924)

Kino Eye (1924) - IMDb

30. Pedro Almodovar – “Onunla danış” (Talk to Her, 2002)

Talk to Her (2002) - IMDb

31. Frensis Ford Koppola – “Söhbət” (The Conversation, 1974)

The Conversation (1974) - IMDb

32. Con Kassavetis – “Təsir altındakı qadın” (A Woman Under theInfluence,1974)

A Woman Under the Influence - Wikipedia

33. Jan Viqo – ”Atalanta” (L’Atalante,1934)

L'Atalante (1934) - IMDb

34. Kim Ki Duk – “Yaz, yay, payız, qış…və yenə də yaz” (Spring, Summer, Fall, Winter… and Spring, 2003)

Spring, Summer, Fall, Winter... and Spring (2003) - IMDb

35. Emir Kusturitsa – “Anderqraund” (Underground, 1995 film)

Underground - BAŞKA SİNEMA

36. Lukino Viskonti – “Tanrıların ölümü” (The Damned, 1969 film)

The Damned (1969) | The Criterion Collection

37. Kventin Tarantino – “Kriminal qiraət” (Pulp Fiction, 1994)

Pulp Fiction - Rotten Tomatoes

38. Lyudmila Şepitko – “Yüksəliş” (The Ascent, 1977)

The Ascent (1977) | The Criterion Collection

39. Orson Uells – “Şanxaylı ledi” (The Lady from Shanghai,1947)

The Lady from Shanghai - Wikipedia

40. Robert Oltmen – “Qısa hekayələr” (Short Cuts, 1993)

Short Cuts (1993) | The Criterion Collection

41. Vim Venders – “Berlin səması” (Wings of Desire, 1987)

Wings of Desire (1987) | The Criterion Collection

42. Paolo Pazolini – “Akkatone” (Accattone, 1961)

Accattone (1961) - IMDb

43. Vudi Allen – “Qahirənin al qızılgülü” (The Purple Rose of Cairo, 1985)

The Purple Rose of Cairo (1985) - IMDb

44. Martin Makdonax – “Bruggedə” (In Bruges, 2008)

In Bruges (2008) - IMDb

45. Yasudziro Odzu – “Tokio əhvalatı” (Tokyo Story, 1953)

Tokyo Story - Wikipedia

46. Coel və İtan Koen qardaşları – “Farqo” (Fargo,1996)

Fargo - Rotten Tomatoes

47. Alen Rene – “Keçən il Marienbadedə” (Last Year at Marienbad, 1961)

Last Year at Marienbad (1961) - IMDb

48. Billi Uyalder – “Sanset bulvarı” (Sunset Boulevard, 1950)

Sunset Blvd. (1950) - IMDb

49. Martin Skorseze – “Taksi sürücüsü” (Taxi Driver,1976)

Taxi Driver (1976) - IMDb

50. Hirosi Tesiqahara – “Qumluqdakı qadın” (Woman in the Dunes, 1964)

Woman in the Dunes - Rotten Tomatoes

Poeziyanın son dayanacağı – Vizual şeir nədir?

Loading

Qədim Yunanıstanın isti torpaqlarında dolaşıb günəşin altında heç bir şeyin yeni olmadığını anlayan Ellada şairlərilə inanc sistemi dünya müharibələrinin ümidsizliyinə gömülmüş iyirminci əsr şairlərini mütləq şəkildə eyni fikir narahat edirdi. Tamamilə yeni poeziya yaratmağın mümkünsüzlüyü! Oxumağa davam et Poeziyanın son dayanacağı – Vizual şeir nədir?

Həsənağa Turabovun polis rəisi olan oğlunu niyə güllələyiblər? – Video

Loading

“Partizan” TV11-in “Bu adam” verilişini təqdim edir.

Həsənağa Səttar oğlu Turabov 24 mart 1938-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub.

1971-ci ildə Əməkdar artist, 1982-ci ildə isə Xalq artisti adına layiq görülür. 1987–2001-ci illərdə teatrın direktoru və bədii rəhbəri vəzifələrində işləyib.

Məktəb illərində Solmaz adlı qızı sevir, sonralar bu sevgi daha da güclənir. Lakin, Turabovun həm aktyor, həm də bakılı olması bu sevdaya mane olur. Qızın əslən şuşalı və Qasım bəy Zakirin nəticəsi olan anasının Turabov xoşuna gəlmir.

Aktyor haqqında nadir faktlar videomaterialda:

 

Rəsulzadəyə it deyən, üçrəngli bayrağımızı ələ salan Xalq şairimiz – Video

Loading

Bu adam həm kosmosa ilk uçan sovet itinə – Laykaya şeir yazıb, həm də “Ana və poçtalyon” kimi möhtəşəm əsər yaradıb.
“Partizan” TV11-ə istinadla birmənalı qəbul edilməyən şəxsiyyətlətin başında duran Xalq şairi Süleyman Rüstəm Haqqında şok faktlar təqdim edir.

Ətraflı videomaterialda…

Mini bir gecə – Sərdar Aminin yeni hekayəsi

Loading

“Partizan” Sərdar Aminin yeni – “Mini bir gecə” hekayəsini təqdim edir. 

                           (Hollivud kino sənayesinə…)

Dumanın indicə çəkildiyini Yeni Günəşlinin yamacında ayağını boşaldıb mürgüləyən atın şehli yalından, bir də yarpaqlardan sallanıb gün işığında mirvari kimi parıldayan damcılardan bildim.

Yenicə doğan Günəş yəhərli-yüyənli sahibsiz boz atın mən tərəfdəki gözünə saplanmışdı, at tükünü də tərpətmirdi, elə bil, əsrlərdir burda durmuşdu. Xəstəli-gümrahlı bütün bəşəriyyəti yerindən oynadan narıncı şəfəqlərə biganəliyindən hiss olunurdu ki, boz at daha bir əsr burda tərpənməz qalacaq. Kimi gətirib, kimi aparacaq, niyə gəlib, niyə getmir?

Köhnə Günəşlinin zirzəmilərindən kif püskürən binalarına qənşər gedirdim.

Odlar diyarının küləklər şəhəri növbəti günün kösövünə üfürürdü. Günəş ağarır, kölgələr qatılaşır, Bakı döyülmüş qıza oxşayan daha bir səhərindən boşanırdı.

Zirzəmiləri timsah ağzı kimi üfunət qoxan bu binaların şeh axan pəncərələri də timsah gözlərindən başqa heç nəyə oxşamırdı.

Onu belə pəncərələrdən birindən mənə zillənmiş gördüm. Həmin pəncərə çərçivəsi, çərçivədən mənə baxışı eləcə portret idi – yaxınlaşdıqca dəyişən, qıvrılan bir rəsm əsəri. Üstünə yeridikcə şəhvətdən sızlayırdı, bir az da getsəydim, ehtirasdan bayılacaqdı. Bu qadın kimdir? Niyə mənə bu qədər tanış gəlir? Niyə yad bir binanın birinci mərtəbəsinin səliqəli plastik pəncərəsindən mənə dikilib qalıb?

Cavab tapmadım.

Sağlam saçları boz idaman paltarının yaxasından sallanıb döşlərinin üstündə qıvrılırdı. Sinəsi yarıya qədər açıq idi. Gecə köynəyinin altından qabaran köksü nəfəsimi kəsirdi. Dayandım, sevindi. Həsrətlə alt dodağını dişlədi.

Tələyə düşmüşdüm, uzaqlaşa bilməyəcəkdim. Dönüb pəncərəsindən iki addım sağdakı qapıya yaxınlaşdım, mən çatmamış möhtəşəm bir səxavətlə qapını açdı. Arın-arxayın girdim içəri, elə bil, illərdir hər səhər bu qapıdan beləcə girirəm.

Otaq sehr içində idi. Bir evi bu hala gətirmək üçün adam gərək dəli ola. Deyəsən, kimsə məndən əvvəl divarlarından qulac-qulac sarmaşıq sallanan bu otaqda saatlarla kitab oxumuşdu.

– Sənə problem olmayacaq?

Sualı verən kimi özümə nifrət elədim. Sübh tezdən yuxulu dodaqlarla mənə pıçıldamaq, boynuma sarılmaq istəyən bir qadına niyə belə cəsarətsiz sual verirəm? O da sualıma illərdir hazır adam kimi bir kəlməlik cavab verdi:

– Bilmirəm.

Gözləmədən qollarını boynuma saldı, yuxudan qopmayan ətirli sinəsini sinəmə sıxdı, üzünü-üzümə sürtdü.

Bap-balaca canını bədənimin ən arzuladığım yerlərində gəzdirdi. Göz qırpımında çevrilib arxasını mənə söykədi. Quş balası kimi başını qaldırıb dodaqlarını uzatdı. Bilmirəm niyə – düşündüm ki, onunla öpüşsəm ağzım qarpız dadacaq. Otaqdan hələki tamam ayrı ətir gəlirdi, sanki kitabların incəltdiyi bir insanın içinə hopan nəfəs dahilərin sanballı fikirlərinə yüklənib zərifanə pıçıltılarla hər yana səpələmişdi.

Bu an ikinci artıq hərəkəti elədim; gözüm taxtın baş tərəfində divara yapışdırılan sarı qeyd vərəqinə sataşdı:

“Hələ də gülləri sevən yeganə məməli qadındır”.

İndicə dodaqlarıma yapışacaq çəhrayı dodaqlarını ləng-ləng tərpədib dedi:

– Onu ərim yazıb.

“Ərim” sözü içimdən ani bir sızıltı kimi keçdi, ardından ərli bir qadının mənimlə sevişmək istəməsi sızıltını yuyub apardı. Sol əlimi aramla döşlərində gəzdirib sağ əlimin orta barmağını öpüş gəzən ağzına soxdum. Üstünə uzananda ayağımı ərinin yorğanının altına saldım, hələ ilıq idi.

Ardınca bir cəhdlə köynəyimin bütün düymələrini qırdı. Narahatlığım döşəməyə dığırlanan düymələr kimi rədd oldu.

Həyəcanım ona həzz verir, mən də onun həzzindən alışırdım.

Elə bil, Allah bir an əvvələ qədər onu yaratmaqla məşğul olub, indicə əlini üzərindən götürüb, hələ də üstündə Tanrının ilığı qalıb. Bu qüdsi möhtəşəmliyə parıltı qatan şeytani naxış – təbəssümü – nəfəsimdən yapışıb içimi çölə çıxarır, durmadan quyusuna dartırdı.

Boz idman şalvarını ehtiyatla aşağı çəkdim. Dovşan qanı rəngi alt paltarını çıxaranda ayaqları ilə boynumu qucaqladı.

– Nə ətri gəlir?

– Lavanda.

Düşünmədən cavab verdim.

Hər şeyə özü hökm edirdi.

Cəld kəmərimi açdı.

– Səninkindən qaranquş yuvası ətri gəlir. Göl iyi, yosun iyi, ot iyi, gil iyi…

Kəmərimi boyuma atıb özünə çəkdi. Əllərimi döşlərinin üstünə qoyub sıxdı.

Hər an ərinin gələ biləcəyini düşünəndə qorxsam da, məndən doymayan bu qadının dərinliyində boğulmaq istədim.

Döşlərini sıxanda əllərimə heyfim gəldi. Onlar bu gözəl döşlərdən geri qalmırdı, hiss elədim ki, əllərim məndən daha yaxşısına layiqdir.

Kəmərimi bir az da özünə sıxıb dodaqlarımdan yapışdı. Ağzım qarpız dadıyla doldu.

Sonra zaman başqalaşdı. Elə bil, kimsə yola baxan bu otağın yerə yaxın pəncərəsi qarşısında film çəkirdi, illərlə baş verən bütün maraqlı hadisələri  montaj edib mənə həyatın ən dadlı yerlərini qat-qat göstərirdi.

Adamların ayaqlarının göründüyü bu balaca, təmiz pəncərənin qabağındakı əlvan qızılgüllərin üstünə nazlı yağışlar yağdı. Qarabuğdayı taleyimlə əlləşdikcə bu balaca pəncərini seyr etməkdən doymadım.

O da telləri nəfəsimdə əsdikcə yel dəyirmanı kimi üyüdüb tökürdü şüyüd ətirli qırıq-qırıq sözləri…

– Ərim… Sənin dişin olmaq… Canımı al, beləcə… Əccəb eləyirsən… Məni düşməninin arvadı kimi əz… Vermə məni başqasına…

Pəncərə qabağından yüzlərlə adam keçdi, yüzminlərlə yağış damcısı çırpıldı qızılgül ləçəklərinə, şüşəyə…

Sonra bir nəm duz çuvalı düşdü bir sərçənin üstünə…

Sərçədən kənara heçnə qalmadı, bütün vücudu altımda əzildi. Bu qurğuşun həbsdən məmnun idi, hələ də aramla sinəmdən öpürdü…

Bədənimi üstündən yataqa saldım. Təngnəfəsliyim keçəndən sonra əlini atıb çəkməcədən ən sevdiyim siqaretdən çıxardı. Soruşmadan bir giliz götürüb dodaqlarımın arasına qoydu. Yandırdı, qalxıb bayaqdan yağışda harasa tələsən adamların ayaqlarını, yağış damlaları dəydikcə yarpaqları titrəyən gur qızılgül kollarını seyr etdiyim balaca pəncərəni açdı, bir an gözləmədən yanıma uzanıb köksümə qısıldı.

– Getmək istəyirsən?

– Hə.

– Ərimdən qorxursan?

Cavab əvəzinə üç dəfə danışdığı yerindən – ağzından öpdüm.

– Məni tək qoyma. Bir azdan yenə istəyəcəksən məni. Onda tapmayacaqsan. Buraxma məni. Elə qucağında saxla, oxşa, öp…

Dediyi kimi etdim, oxşadım öpdüm.

– Yaxşı-yaxşı çək. Ərimin siqaretidi. Sən çək, mən bir az sənə indicə altından çıxan qadının ərindən danışım.

– Danışma.

– Yaxşı. Onda birazdan danışaram.

Gözüm qarşı divara yapışdırılan başqa bir qeydə sataşdı:

“Qadınlar istəməsə, biz onları sevə də bilmərik”.

Qeydə dikildiyimi duyub pıçıldadı:

– Hə. Yazıçıdı. Bilirəm, indi sizin – kişilərin vicdan əzabı çəkdiyiniz anlar başlayır. Ona görə də, gərək mən ondan danışım, sən də onun necə biri olduğunu bilib, toxtaysan. Qorxma, qulaq assan səni bu əzabdan qurtaran bir hekayət eşidəcəksən. Hekayətin ortasında bəlkə acığa mənlə bir dəfə də sevişdin.
Bayaqkı qeydi də unut, gülləri ən çox sevən məməli elə özüdü. Yaza bilmədiyi vaxtlarda gülləri sulayıb toxtayır.

– Güllər çox faraşdı. Yəqin son vaxtlar bir şey yaza bilmir.

– O, heç vaxt yaza bilməyib. Böyük bir kollektivdə iş yoldaşı olmuşuq. İndi danışacağım hadisədən bir iki il əvvəl mənə yaxınlaşıbmış. Mən bunu biləndə xeyli düşündüm, əvvəlcə xatırlamadım. Sonra mənə görə dəyişdiyi simasından, saqqalıyla qaşlarının arasından zillənən sırtıq baxışları hər şeyi xatırlatdı. Mən bu siçangözü özümdən qırmaqdan ötrü zülm çəkmişdim. Yalvarırdı, məni görəndə əsim-əsim əsirdi. Hər şey eləyərdi mənə görə. Belələrindən heç xoşum gəlmir. Kişi gərək hər şeyi elətsin, özü eləməsin. Məndən xoşu gələn idmançı iş yoldaşıma bunu döydürdüm. Yenə əl çəkmədi. Polisə deməyi düşünürdüm ki, yox oldu. Birini qoyub, birini danışım, rəfiqəmlə kofe içirdik, qız tualetə keçdi. Bu vaxt uzaq masada noutbukda yaza-yaza mənə baxan bir oğlan qalxdı, yaxınlaşdı. Özünü təqdim elədi, rejissor olduğunu, detektiv filminə kastinq elan elədiklərini, mənim də əsas rola uyğun gəldiyimi dedi. Ətrafım bilir ki, aktrisa olmaqdan ötrü ürəyim gedir. Güldüyümü görüb onu da dedi ki, bilirəm, belə şeylər türk seriallarında olur, ancaq neyləyək, biz də türk serialları ilə böyüyən uşaqlarıq. Gülümsündü, vizit kartını masanın üstünə qoyub noutbukunun arxasına keçdi. Ondan bir möhtəşəm siqaret ətri, bir də bu cümlə qaldı: “Uyğun bilsəniz, sabah günortadan sonra kartdakı ünvana yaxınlaşarsınız”.

– Tanımadın? Bu, məncə əvvəl sənə aşiq olan həmin adamdı.

Sinəmdən qalxıb heyrətlə üzümə baxdı:

– Hardan bildin?

– Yazıçı arvadısan, ancaq hekayət danışa bilmirsən.

Bunu deyib sinəsində başıma yer elədim. Qulağımı gup-gup guppuldayan döşünə dirədim. Barmaqlarını saçıma keçirib başımı elə şəvqətlə oxşadı ki, bu sığalların aramsız olması üçün güllələnməyə də dəyərdi.

– Pah! Maraqsız olsaydı, burnunu məmələrimin arasına salıb xumarlanmazdın. Bir də, necə tanıya bilərdim? Sonradan bildim ki, məhz xatırlamayım deyə saqqal saxlayıb, eynək taxıb, saçını uzadıb.
Dediyi ofisin girişində məni bir oğlan qarşıladı, içəri yolladı. Həmin yer doğrudan da kastinq otağı idi; işıqlar, kameralar… Otaqda bircə özü var idi, siqar çəkirdi. Dedi, guya hamını yola salıblar. Restoranda məni görəndən sonra digərlərini yoxlamağın mənasız olduğunu düşünüb, gələnləri formal gözdən keçirib, mənlə işləmək istəyir. Rolumdan danışdı. Dedi, yazıçı qız obrazı oynayacam. Bir neçə şəklimi çəkdi, baxdı, dedi, keçək əsas məsələyə. Yaradıclıq qabiliyyətimin olub-olmadığını soruşdu. Dedim, ədəbiyyatı yaxşı oxumuşam, inşa yazmağı da bacarıram. Çəkiləcəyim filmdə əsas tələb elə yaradıclıq məsələsi imiş. Kastinqə qatılan qızların heç birində yaradıclıq görməyib. Əlimə düşən fürsəti boşa verməyim deyə, yalandan dedim ki, o vaxtı qəzetə iki-üç esse də yazmışam. Valideynlərinə təsirli bir vida məktubu yazıb qeyb olan qızı oynayacağammış. Həmin vaxtlar doğrudan da məni evdən çox sıxırdılar, əclaf elə-bil ürəyimi oxumuşdu. Qabağıma qələm-vərəq qoyub dedi, həmin mövzuda inandırıcı məktub yazmalıyam. Qələmi alıb ürəyimi boşaltdım. Siqarını çəkə-çəkə məktubu oxudu.
Səbrlə, fısıldaya-fısıldaya dedi, məktubu oxuyan adam fikirləşəcək ki, səni kimsə bu sözləri yazmağa məcbur edib, polisə zəng edəcək. Sən onları arxayın salmalı idin, deməli idin ki, nə vaxtsa, qayıtmağını arzulayırlarsa, polisə zəng vurmasınlar, sadəcə gözləsinlər.
Sonra başını bulayıb dedi: “Siz qadınların məntiqi niyə bu qədər zəif olur?”
Rola özümü elə fəda eləmişdim ki, əlindən vərəqi alıb dediyi məzmunda da bir neçə cümlə yazdım. Bu da azmış kimi altına ad-soyadımı, tarixi yazıb imza atdım ki, gözünə girim. Vərəqi qaytaranda elə güldü, əsəbdən ram oldum, o an məni özünə sıxıb öpsəydi belə, düşünəcəkdim, artıq film başlayıb. Stolun üstündəki viski şüşəsinini açıb stəkanın birinə süzdü. Mənə təklif etmədən əlinə götürüb otaqda gəzişdi. Arxama keçdi. Son hiss etdiyim bu oldu: kimsə burnuma buz kimi bir dəsmal sıxdı, çabalamaq istədim, alınmadı. Onda başa düşdüm ki, doğrudan da film başladı. İçimə isti bir rahatlıq gəldi. Gözümü açanda sahmana salınmış bir zirzəmidə idim. Qolum zəncirlə bağlanmışdı. Həmin oğlan da qarşımda oturmuşdu. İlk dediyi bu oldu: “Öz imzanla yazdığın məktubu ailənə göndərmişəm. Daha bu bəşəriyyətdə səni heç kəs axtarmayacaq”.
Maraqlıdı?

– Hə. Danışa bilirsənmiş.

– Gözlə, pəncərənin torunu çıxardım.

– Onda siqaretdən birini də ver.

– Qoy, hava qəşəng gəlsin də, onsuz da yağış yağıb, hələki ağcaqanadlar yoxdu. Ərim deyir, bu bina dərədədi, ona görə ağcaqanadlar daraşır pəncərələrə. Pəncərələr nə qədər kip olsa da, otaqlara girirlər, insanlar səhərə qədər qaşıyırlar özlərini. Qadınlar bədənini sürtür, qaşıyır… Dırnaqlarının altında partlayan xırda tər vəziləri ətrafa qoxu yayır. Səhər hamı pəncərələri açır, küləksiz səhərlər bu binanın qabağından keçəndə ətrafı qadın ətri bürüyür. Elə bil hardasa, qadın ağacı çiçəkləyib.

Siqaretdən bir giliz də çıxarıb üstümə uzandı. Ağzıma qoyub yandırdı.

– Məndən nə ətri gəlirdi?

– Ağzından qarpız.

– Ağzımı demirəm.

– Həə, lavanda.

– Bir az da yayaq o ətri? Qoy pəncərənin qabağından keçənlər yağışdan sonra lavanda ətri alsın.

İndi üstümdə qıvrılan bu qadının az əvvəl açdığı pəncərə tamam başqa, sonu ölümlə bitəcək filmlər qədər həyəcanlı bir həyat göstərirdi. Adamlar bayaqkı qədər sıx keçmirdi, yağış bayaqkı tək sərasər deyildi, kollarının üstünə düşən lümuniset işıq qızılgül ləçəklərini lavanda rənginə boyamışdı.

Nə vaxt üstümdən sürüşüb getdiyindən xəbər tutmadım. Yağış səsinə oyandım, pəncərədən çöldə isə hava sakit idi, bir damcı da olsun yağmırdı. Hekayətinə qapısı açıq hamamdan davam edəndə anladım ki, yuyunur.

– Öz əlimlə fərmanımı yazmışdım. Məni nə atam axtaracaqdı, nə polis. Əvvəlcə var gücümlə qışqırdım. Yaxınlaşıb nəvazişlə dedi ki, bu gözəl boğazımı yormaq heç birimizin işinə yaramayacaq. Bizi heç kəs eşitmir. Mən burda qalmalıyam, o da mənə sübut etməlidir ki, əslində pis insan deyil. Sadəcə bir qadının sevgisini qazanmaq üçün ona dünya, başqa insanlar mane olur.
Mənim üstümdəki bütün təcrübələri vakumda olunan kəşflər kimi idi, heç kəsin işinə yaramırdı. Ancaq o bundan yorulmurdu, mənə şahzadələr kimi qulluq edirdi. Zorlamırdı, sevişmirdi, öpmürdü, əvəzində dırnaqlarımı tutur, qaşlarımı alır, burama çıxan tükləri maqqaşla çıxarırdı.

“Burama” deyəndə çevrilib harasını göstərdiyinə baxmaq istədim. Ancaq o artıq başqa şey danışırdı:

– Məni ən bahalı kremlərlə təpədən dırnağa masaj edirdi. Ayaq kremi ayrı, bədən ayrı, əl ayrı, üz ayrı… Ana uşağını çimizdirən kimi çimizdirirdi məni. Heç kəsin almadığı gözəl alt-paltarları alırdı. Gözəl donlar geyindirirdi. Ehtiraslandın?

Arxadan boynumu qucaqlayıb şeytan ədasıyla qulağıma fısıldadı.

Bir anlıq sussaydı, hekayətinin məni əsir elədiyinə baxmayıb yenə başlayacaqdım dodaqlarından. Danışdı:

– Kimsəylə bölüşmədiyim yemək zövqümü, sevdiyim şirniyyatları elə dəqiqliklə tapırdı ki, bir neçə gün sonra özümü saxlaya bilmədim. Bircə əlimin zəncirini açmırdı.
Ağladım, sızladım, yalvardım… Onu şikayət etməyəcəyimi dedim, yetər ki, məni buraxsın. Kimə deyirsən? İnanırdı ki, bir gün mənim sevgimi qazanacaq. Yuxudan oyanan kimi qalxıb gedirdi, bir azdan qayıdırdı, qalan vaxtı yanımda olurdu. Ordan çıxandan sonra bildim ki, “Real TV-nin xəbərləri” adı ilə mənə göstərdiklərinin çoxu saxta imiş, özü hazırlayıb bir yolla monitora ötürürmüş. Xəbərlərin birində Nabranda istirahətdən qayıdanların qəza reportajını hazırlamışdı, üç fahişəylə bir maşında ölən oğlan mənim köhnə iş yoldaşım idi, bunu döydürdüyüm oğlan. Mən xəbərlərə baxanda çöldə idi. Bir gün sonra dedi ki, köhnə iş yoldaşın Rza qəzada ölüb. Dedim, bilirəm. Hər şey çox inandırıcı idi.
Neylədim alınmadı… O, mənə kitab oxuyanda qulaqlarımı tuturdum, film göstərəndə gözlərimi yumurdum, günlərlə bir kəlmə kəsmirdim. Yenə yorulmurdu. Dəst-dəst fərqli alt paltarları alırdı, əynimdən çıxanları özü yuyurdu, gül kimi eləyirdi. Təmiz alt paltarlarımın arasına xırda güllər qoyurdu, bənövşə, qızılgül ləçəkləri…

– Lavanda da?

– Yox. Lavanda ətri mənim içimdən gəlir. Məni toxunmadan ehtirasa gətirirdi. Qadın travmayla ehtirasa gələndə, nifrət etdiyi adamla sevişmək istəyəndə bu günə düşür.

– Hansı günə?

– Mənim günümə. Bax indi istəyirəm, ərimin köynəyini geyinim, girim altına. İstəyirəm, elə sevişəsən mənimlə.

Bu yumaq qadın, qumru gəlin niyə məni seçmişdi? Qap-qara ehtirası məharətlə köksümə sancmağı necə bacarırdı?

– Niyə mən?

– Çünki sən buna layiq kişisən, o yox.

– Məni tanımadan layiq olduğumu necə bilirsən?

– Sənə hər səhər bu pəncərədən aşiq-aşiq baxıram.

Ərinin kapüşonlu idman köynəyini geyinib yenidən yatağa uzandı.

– Üstümə gəl. Nə olar, balaca görüb mənə yazığın gəlməsin. Qoyma cınqırım çıxsın. Bu köynəyin qoxusunu üstələ. Dart, qır düymələrini, əz. Sabah canım çıxar, tikərəm, ütüləyərəm. Erkəyimi hiss eləyim.

Bədəninin yumşaqlığı qədər aciz təslimiyyəti azmış kimi hıqqana-hıqqana hekayətini də davam edirdi. Arabir həzzdən bayılır, sonra elə qaldığı yerdən də davam edirdi.

Hamamın nəfəsliyindən gələn külək zərblə açıq pəncərəni bağladı. Duşda yığılıb qalan son damcılar da yaş kafelin üstünə töküldü.

Mənim üçün növbəti siqareti gətirəndə külqabını da unutmadı. Hər sevişəndən sonra ərinin indi gəlib çıxacağını düşünür, içimdən üşütmə keçirdi. Ardınca onun özünü mənə fəda etdiyini görüb qeyrətimdə boğulurdum.

– Məncə işığı söndürək, pəncərəni açaq. Sən də hekayətini bitir.

– Sən nə desən, o olacaq. Söndürdüm. Ancaq mən qaranlıqdan qorxuram. Atam yatanda elə xoruldayırdı ki, səsindən bu biri otaqda oyanırdım. Gecələr saatlarla gözümə yuxu getmirdi. Sonra mən köçdüm, anam öldü. Atam tək qaldı o evdə. İndi onun gecənin zülmətinə tənha xoruldadığını düşünəndə özümü öldürmək istəyirdim. Yaxşı ki, çox yaşamadı.

Büllur külqabını göbəyinin üstünə qoyub siqaretimi yandırdı:

– Külünü burama tök. Harda qalmışdım?

– Səni azadlığa buraxdığı gündə.

– Sən sevişə-sevişə də qulaq asmısan? Fikrin məndə olub, yoxsa hekayətdə?

Qaranlıqda cavabı gecikdirmək rahat olur deyə, bir az susdum. Ancaq cavabımı gözlədiyindən düz, ya yanlış olduğunu kəsdirmədən “səndə”, dedim.

Bir az susub davam elədi:

– Zirzəmidən çıxandan sonra bildim ki, düz iki ay orda olmuşam. O, zamanımı da dəyişə bilmişdi. Vaxtı soruşmurdum, özüm də hesablaya bilmirdim, nə gecəni görürdüm, nə gündüzü, dediklərinə inanmaq zorunda idim, bir də saxta xəbərlərinə. Ona görə də, iki ayımı mənə 21 gün kimi sırımışdı.

– Nə baş verdi ki, səni buraxdı?

– Əslində heçnə baş vermədi, ona görə buraxdı.

– Aha.

– Sən qalx işığı da yandır, bir də üçüncü rəfdə sağdan sonuncu kitabı götür, 72-ci səhifəni aç, üçüncü abzası oxu, sonra gedə bilərsən.

Qalxdım.

– “Min bir gecə”ni deyirsən?

– Hə.

Oxuyub yanına qayıtdım. Çiyələkli süd rəngi dodaqlarını baş barmağımla oxşaya-oxşaya pıçıldadım:

– Xahiş eləsəm, hekayəti bitirərsən?

– Sən mənim hekyətimə qulaq asmaq üçün qaldın, yoxsa oxuduğun abzasdan ehtiraslandığına görə?

Yenə nə deyəcəyimi bilmədim. Üstəlik bu dəfə işıq da yanırdı.

– Sənin hekayətinə görə qaldım. Bitir.

– Yaxın gəl, yoxlayım. Kişilər kitabdakı səhnədən tamam ayrı cür ehtiraslanır. Bu sərtliyi nə film verə bilir, nə qadın. Kitab oxuyub sərtləşən kişi gec yumşalır. Gözlə, baxım. Yalan deyirsən, səni qaytaran mənim hekayətim deyil.

Başqa söz deməyə imkan verməyib ağzından öpdüm. Danışmaq istəyən kimi bir də öpdüm. Bir də öpdüm. Ürəyincə oldu… Susdu.

Pəncərədə batmaqda olan Şəvval Ayı bədirlənirdi; tük qədər nazik olanda hamımızın üfüqə baxıb saatlarla gözlədiyimiz, ancaq tabaq qədər yekələndə kimsənin başını qaldırıb baxmadığı, unutduğumuz Şəvval Ayı.

Ay işığında öz rənginə qayıdan yerə səpələnmiş qızılgül ləçəklərindən bir az aralı motorla biçilən yaşıl qazonda Yeni Günəşlinin yamacında gördüyüm həmin yəhərli at arın-arxayın otlayırdı.

– Gözlə, sənə də bir qarpızlı saqqız verim, çeynə. Mən də hekayətimi tamamlayım, sonra get.

Bunu deyim qarpız ətirli həb kimi saqqızı ağzıma qoydu. Barmaqlarını da bir az ağzımda saxladı. Saqqızın içindən ağzıma ilıq acılı-şirinli şirə axdı.

– Həmin gün yanımdan keçəndə əlindən tutdum. Dedim, gəl, sevişək, sonra məni burax. Sənlə sevişib burdan çıxmaq istəyirəm. Donub qaldı. Heyrətlə üzümə baxıb çökdü. Sonra heç gözləmədiyim bir şey elədi, hönkürdü, hönkürdü, var gücüylə… Uşaq kimi içini ata-ata əllərimi açdı. Dedi, get. Elədiklərimi də hamıya de! Burda gözləyəcəm onları.
İnanmadım, amma buraxdı. Çölə çıxdım, gecə idi. Ürəyim yerindən çıxacaqdı.
Rəfiqəmgilə gəldim. Olanları danışdım. Son hərəkətinə görə ona yazığım da gəlirdi. Mənə barmağının ucuyla da toxunmamışdı. Ancaq nə olur, olsun, sabah polisə gedib hər şeyi danışacaqdıq. Səhər xəbərlərində gördük ki, o, məndən sonra bir ovuc dərman içib. Komadadı.

– Bəs…

Davamını gətirə bilmədim. Qarpız ətri canıma yayıldı. O, danışdıqca atamı gördüm. Yenə cənnət bostanında çomağı ilə qarpız yarpaqlarını qaldırıb erkən ölən dostlarıma xırda qarpızları göstərir, ürəkdən gülürdü.

Sərçə qulağıma astadan pıçıldadı:

– Əzizim, axı hekayətim bitməmişdi.

Bir az da astadan pıçıldadı:

– O, ölmədi. Dərmanlardan sonra başqa adam oldu. Hər dünəni unudan, hər səhər yenidən yaranan adam. Mən də bu fürsəti boşa vermədim. Evləndim onunla.

– Mən…

Yenə ağzım söz tutmadı. Bu, yuxu deyildi, ancaq ayıla bilmirdim. Qarpız ətri dırnağıma, tükümə qədər işləmişdi, hər yeri çəhrayı, qarpız rəngində, bəlkə də dovşan qanı rəngində görürdüm. Var gücümü yığıb astadan “ərin gələr…” dedim.

– Ərim çoxdan gəlib, əzizim, həmişəki kimi səhər tezdən. Yat, yat ki, səhər yenidən başlaya biləsən. Mən də sevdiyin boz idman paltarının yeni dəstini ütüləyim, qasığıma lavanda ətri vurub dovşan qanı rəngində alt paltarımı geyinim, qarpız ətirli saqqız çeynəyim…

Dilini qulağıma saldı, ilan kimi fısıldaya-fısıldaya eşidə bildiyim son sözlərini dedi:

– Günlərlə zəncirdə saxlayıb özünə aşiq edəndən sonra mənlə hansı həzzi yaşamaq istəyirdin, onu bilmirəm, ancaq sən də mənim aldığım həzzi heç vaxt bilməyəcəksən – bir qadının öz halalca əri onu hər gün başqasının arvadı sanıb yenidən ehtirasla altına salanda, həyəcanla sevişəndə, gözünə təpəndə aldığı həzzi.

– Axı!

Əsəbiləşə də bilmədim. Yalnız gülümsəmək gəldi əlimdən. Pəncərədən süd kimi işıq süzüldü. Çəpəki ağ yağışlar nazını itirib aramsız oldu, yerlə göyü birləşdirən su sütununa döndü.

Ayağa qalxdım,  körpə ağzımın mırçıltısı yağışın səsinə qarışdı.

Boz at nəhayət başını qaldırıb o biri gözünü pəncərəyə tərəf çevirdi. Bayaqdan görünməyən həmin gözü vahiməylə bərəlmişdi.

May. 2023. Bakı.

Kərəm haqlı idi… Bəs Orxan Cuvarlı? – Tənqid

Loading

“Partizan” Orxan Cuvarlının “Kərəm haqlı idi” hekayəsinə tənqidçi və qələm adamlarının reaksiyasını təqdim edir. Verilən rəylərin seçimi zamanı müəlliflərin ədəbi sanbalına diqqət yetirildiyindən müzakirə sənət plastında baş tutub. Mətndə sərt tənqid axtaran oxucuları qeyd olunan məqamı nəzərə almaqlarını tövsiyyə edirik. Oxumağa davam et Kərəm haqlı idi… Bəs Orxan Cuvarlı? – Tənqid

Belə qadın idi Səlimə – Lamiyə yazır…

Loading

“Partizan” Lamiyənin “Səlimənin günləri” yazısını təqdim edir.

Başının üstündəki qan rəngi buludlar Səlimənin köksünə yağan yağışları buxarlandırıb ruhunu göyə ucaldırdı. Buludlar Səliməyə uzaq düşdüyü təbiətindən, üfüqlərə dikilmiş yosun yaşılı gözlərdən gələn məktublar idi.

İndi yaddaşında yaşılın yeganə inikası onun passportu idi və həmin yaşıl dəftərlə dünyanın başına ay kimi dolanırdı Səlimə. Ölkələr gəzirdi, insanlar tanıyırdı, xatirə açıqcalar alıb məktublar yazırdı. Lakin yalnızca Sumdan Varşavaya məktublar gələ bilmirdi.

Səlimənin bağrındakı gizlinindən uzaq düşdüyü çox olmuşdu. Əyalət gecələrində, yayın adamitirən tənha günlərində evinin arxa pəncərəsindən aya baxıb Suma yazdığı məktubların içində taleyinin bu balaca mətbəxə sığmadığını deyirdi Səlimə. Vəbanın əyalətlərdə tüğyan etdiyi vaxtlarda Sumdan gələn məktublar gecikər, amma yenə də arzulanan vaxtda gəlib yetişərdilər. İndi isə məktubları sadəcə buludların al rəngi bağrından oxuya bilir Səlimə. Ünvanı səhv salmağa poçtalyon da yoxdur daha, məktubu qonşu binaya aparan o tanış qadının sərsəmliyini isə xatırlayıb gülürdü, çünki indi özü aya dönüb fırlanırdı ruhundakı qanadlarla. Belə qadın idi Səlimə…

Haçan ki, günəş qürub edər, Səlimə də buludlar kimi müjdəli rəng doğardı. Günəş Səlimənin vücuduna hopar, boğazının tən ortasından, çiyinlərinə uzanan körpülərdən asılar və ruhuna sovrulardı. Ayın hilalı Səlimənin ruh mağarasının soyuq divarlarında bərq vuran işıq, bədirlənmiş ay isə vücudunun rəqs edən əzaları idi. Ay kimi idi Səlimə.. hər ay yenidən doğar, bilgəlik zamanlarından qalma mağarasında hər gün ruhuna işıq qatar və nəhayət, hər ayın sonu bütöv bir Veneraya dönərdi. Səlimə hər ay yaşamadığı çağlara qonaq gedərdi və buna görə də o bütün zamanların qaranlıq səmasında doğan Venera idi. Hər ay, hər həftə  çılğınlıqla izlənilən, həyatın bütün fazalarına nüfuz edib qərar kultuna çevrilən qoroskop təqvim xəbərlərini heç vaxt oxumazdı, inanmazdı yazılanlara, çünki təqvimlər onun içinə doğardı. İçini təlatümlərlə dolduran, qəlbinə həyəcan yaşadan bu günlərdə Səlimə gah Zevsin məşuqəsi, intiqam şahzadəsi Lamia, gah vəhşi Artemida, gah da gözəlliyi və sevgi atəşi ilə romalıların alovunu Qafqaz dağlarında yandıran Afrodita olardı. Belə qadın idi Səlimə…

Ulduzları müşahidə yolu ilə kralların taleyinin yazıldığı vaxtlardan bəri Səlimə də öz varlığının necəliyini ayın günlərini izləyib bilirdi. Rəşid Behbudov da deyirdi,  “bu gecə aya baxıb, yar, səni yad eyləmişəm..” Ay kimi idi Səlimə. Yeni ayın ruhuna doğduğu günlərdə məişətin və həyatın fövqündə duyulanları duyar, kişilərin və qadınların var oluşlarındakı bütün sirlərə aymış olardı. Şıltaq oyunlar oynamağı sevər, ruhundakı Liliti hər ay bambaşqa həyəcanlarla yaşayardı canında. Buna görədir ki, dişi bilgəliyi və qadın yaradılışının mistik dumanını al rəngli buludlarda tapardı. Belə qadın idi Səlimə…

Həyatda qadınların sahib olduğu ən qüvvətli hissin ay bələdçiliyi olduğunu düşünürdü Səlimə. Ayın və ayların döngüsünü izləməyin qadının paleolit dövründən qalma bir bələdçisi olduğuna inanırdı. Aclığa toxluq gətirər, yol bilməyənə yol göstərərdi ay bələdçisi. Bədən-ruh ikilisinin tamamlandığı günlərdə isə qadın doğumun aqil təbiətinə bələd olar, ayı öz bətninə doğardı. Hər qadının içində adı ilə çağrılmağı arzulayan bir Səlimə vardır. Diqqət etsək, görəcəyik ki, Aygün də öz Səliməsini belə çağırır:

“Göydən gələn qonağam, sənə günəş olaram,

Həsrət ilə yanaram, zülmət gecələrində mən aydan gəlmişəm”..

Yaşayan hər şeyin doğumu və ölümüdür ayın ritmi.

Bəzi günlər Varşavada hündür binaların üzərindən, bəzi günlərdə isə Gəncədəki alçaq binalardan görünə bilən olurdu Səlimə. Söyləmişdim, o dünyanın başına dolanan bir ay idi. İbrahimi dinlərin bir çoxu onun hilalını görə biləndə ruh və bədən orucunun başlamalı olduğuna inanarmış. Səlimənin qəlbində də ayın doğuşu hilalın görünməsi ilə başlardı və bu ay hər bədirlənəndə Səlimə daha da görünə bilən olurdu. Aylar ayları qovur, Səlimə ayı nəfəsinə çəkib işıq olurdu dünyaya. Allah gecələr günəşin işığını Səlimənin ruhuna salır və kəhkəşan yaradırdı. Səlimənin ruhu yeraltında gizlidir və o, dayanmadan özünü torpaqlarda, arxaik mağaralarda axtarır.  Qazdığı və gəzdiyi hər torpaq Səliməyə ruhundan gələn məktublardır. Bütün zamanların mifləri Səliməni tanıyır, onun adı bütün dinlərdə keçir, çünki Səlimə bu dünya var olmağa başlayandan bəri günəşlə bərabər yaşayıb dünyaya işıq saçır. Ay kimidir Səlimə.. Belə qadındır Səlimə…