Parkda ayrıldıq. Qürub vaxtı. Gölməçədə üzən ördəkləri gördüm və Selinceri xatırladım. Adamlar ətrafımızda sakitcə gəzirdi. Ayrılıqdan danışıb üsyan etmədən söhbəti bitirəndə gilyotin cəza kimi üfüqlərə endi. Batan günəşin qırmızısı partlayıb bir xətt boyunca yayıldı. Zaman uşaq qanı kimi sürətlə axdı. O isə Bakının ruhuna uyğun gəlməyən küçənin genişliyində ayaqları yer görməyən xəyalətlər kimi astagəlliklə addımlayırdı. Gözlərimin ardında bir film kadrı içində addımlayan sevgilim qürub fonunda bir an istəklə dönüb geriyə baxır, mən isə qaçıb babamdan əmanət qalmış nəhəng qollarımla onu devlər kimi qucaqlayırdım. Sonra ekrana SON yazısı kəsilmiş baş kimi düşürdü. Amma gözlərimin hər iki tərəfini tutan gözəlim gövdə genişlikdə nöqtəyə çevrilənədək addımlayıb geriyə baxmadan həyatda itkin düşdü və mən, filmdə tək qaldım.

Kamera məni yaxın planda çəkir. Bir zamanlar başımızın üstündə bizi izləyəcək üçüncü gözün varlığını duymaq istəmişdim. Dünyanın fövqündə dayanan bir baxış müxtəlif həyatların qəlbinə enib onları finişinə çatdırdıqdan sonra astagəlliklə geri çəkilirdi və biz, nöqtəyə çevrilən adamları, evləri, küçələri, şəhərləri görürdük. Yaxınıma mələk kimi enmiş Göz həyatımın finiş lentini harada kəsib ekrana ölümü gətirəcəkdi? Bilmirdim. Qarşımda addımlayan şortlu qocanın çılpaq ayaqlarının gənc dərisi gözlərimin yaşılına kədər çökdürdü və siz, gözlərimin yaşını görmədiniz, yox, bir an növbəti kadradək qaralan ekranın ardında əcdadlarımın fağır uğultularını bətnində daşıyan hönkürtülərimi eşitdiniz. Amma bu, sadəcə filmdir. Həyatın bir yerindən başlayıb başqa bir yerində bitən qəribəlik.

Filmin içində film izləmək istərdinizmi? Əvvəlcə əllərimlə incə belini çevrələdiyim pivə bakalının dibindən üzünə üzməkdə olan qabarcıq kimi astagəlliklə irəlilədiyimizi anlayın. Hollivud filmlərindəki sürət və şiddət bizim filmimizdə yoxdur. Yalnız içkilər sürətlə içilir. Bir, İki, Üç bakal içdim. Məzəsiz. Hesabı ödədiyim qızın dırnaqlarının yaşılı çox gözəl idi və siz, onu bütöv ekranda görmədiniz. Çünki kamera qabarcıq səthə yetişib şar kimi partlayanda PUBdan kinoteatrdək davam edən darıxdırıcı səyahətimə Gözünü yummuşdu.

Göz dünyanın fövqündən həyatıma qayıdanda gövdəmin fonunda festival filmi izləyirsiniz. Mən bir dəfə gördüyüm filmə arxamı çevirib çöhrəmi seçməyən insanların üzlərinə baxmaqdayam. Çünki izlədiyim filmlərdə fövqəladə anlarını gördüyümüz məhdud həyatların əvvəli və sonrası məni çox maraqlandırır. Kinoteatrda iki film. Biletlər pulsuz. Biri ekranda, digəri gözlərimin yaşılında. Yerinizi tutun. ekranda festival filmi.. avtobusun içində başlayır.. qoca qadın əvvəlcə tərəddüd edir, lakin sonra gəncin əlindəki kitab yanındakının məşhur rejissor olması inamına möhürünü vurur..sənəti və film izləməyi sevən adi iranli gənc onu arzulanan həyatına dəvət edən qocaya özünü kameranın önündə bir Göz olub təəccüblənmədən həyat hadisələri izləməyin hüzuruna qovuşmaq üçün məşhur rejissor kimi təqdim edir.. bir an şəxsiyyətinə büründüyü rejissorun filmlərindəki insanların taleyini daşıyan gənc, həyatı yaşamaqdan ötüb onu qocanın ailəsi fonunda izləyən Gözə çevrilir və ruhunu bütün dünya ilə bölüşüləcək qədər böyüyür… sonra ailədən uzaq düşdüyü gecələrin səhərində bir rejissor kimi oyanmaq üçün boş cibinə pul arzulayır və qocanın oğlu onu motosiklında evinə apararkən film uydurur… bir adam pul kisəsini itirir – özüdür… bir adam ona cibindəki pulu son qəpiyincən verir – qocanın oğlu.. beləliklə bir dostluqla başlayan film evin boş otaqlarında davam edir..qocanın oğlunu rolu üçün məşq etdirir.. dağ gəzintilərinə çıxır.. yuxularını qurban verdiyi arzularından danışır.. sonra festivala göndərdiyi filmin üç gün əvvəl qalib olması xəbərinə təəccüblənməklə və jurnaldakı rəsminə heç bənzəməməklə özünü faş edərkən ifşa edildiyini bilərək roluna davam edib Gözlərin önündə məhkum olur.. və onun üçün yaşamaq necə də çətindir əziz oxucum…sonra başqa bir Göz onu bir zaman sonra məşhur festivalların mükafatlı siyahılarından boy verəcək filminə köçürüb məhkəmədə yaxın planda çəkir….. məhkəmə davam etdikcə və Gözün suallarını cavabladıqca gənc həyatı izləməkdən ötüb onu yaşayır.. kameranın ardında – dünyanın fövqündə bir göz kimi yeganəliyindən təpələrdən aşağı qaçıb ayaqları iki qatlanan atlar kimi izlədiyi filmlərdəki insan talelərinə yıxılır.. çöhrəsi qan içində.. Gözün təkidi ilə anlayır ki, O, bu dünyaya həyatı izləmək üçün yox, yaşamaq üçün gəlib.. gənci bağışlayırlar.. həbsdən çıxarkən onu gözlərinin yaşılı kimi məhrəm bildiyi şəxsiyyətini əyninə keçirdiyi əsl rejissor qarşılayır və Maxmalbaf qarşısında sərgilənən həyatı təəccüblənmədən izləməyin hüzuru içində addımlayarkən gənc həyatını yaşayır.. ağlayır, gülümsəyir, üzrdən ötrü qapısına yollandığı ailə üçün çiçək alır.. sonra yenidən ağlayır, əlində çiçək gülümsəyir və Göz kadrı dondurub sakitcə ekranı zülmətə gömərkən gəncin həyatının finiş lenti kəsilir… SON yazısı kəsilmiş baş kimi ekrana düşür…

gözlərimin yaşılında mənim filmim… izlədiyim çöhrəsinə xiffət dumantək çökmüş gənc.. itirilmiş zamanın sonuncu akkordu az əvvəl vuruldu… bir gənc uzaq kəndlərin qərib axşamlarında qürub izləməyini xəyal etmək çətindir dediyi sevgilisindən yenicə ayrılıb… ..içdiyi üç bakal pivənin başdöndündürən havasında parkda gəzərkən səmavi nakaut – qürubun kədəri ruhuna dolur..gənc canını harasa tələsdirən ikindi çırpıntılarından qorumaq üçün kinoteatra addımlayıb ekranda qan qırmızısı ilə rənglənmiş iki cüt yerin ortasına bilet alıb zülmətə bayraq kimi sancılır ki, kədəri dalğalansın.. festival filminin kimsəsizliyində rahatca sevişəcəklərini düşünən cütlüklərin müdafiə çənbərində sabitləşən ruhunun hüzuru ilə Abbas Kiarostaminin “Yaxın Plan” filmini təvəkküllə izləyir…həyatı ya yaşayacaq, ya da izləyəcəksən..pıçıldayır.. SON yazısı canalan raket kimi ekranın ortasına düşərkən qalxır.. hər şey bitib.. Bakı və Universitet geridə qalıb.. sevgilisi ilə bir zamanlar “bizim mahnılarımız” dediyi musiqiləri kədərlə dinləyərək şəhəri Suma – ruhuna – mətnlərinə qayıdır.

Həyatımda heç vaxt bu qədər acımamışdım. Sumun səksəkəli parklarının birində skamyada oturub ötəri hazırlanmış dönəri xoşbəxtlikə yedim. Çantamdan Selincerin səhifələri arasında nərgiz (Çiçək) qurumuş “Çovdarlıqda uçurumdan qoruyan” romanını çıxarıb küçə fənərinin sarımtıl işıqlarında saatlarla oxudum. Gecə düşdü və gecə kimi qara itlərin səksəkəli yerişlərini izləyərkən pıçıldadım. Bir həyat yaşadım, həyatım dəyişdi. Sürətləndim. Qatar vaqonları gecənin içindən ömrün günləri kimi keçdi və mən, eşitdiyim ta-tak sədaları ilə canlanan xatirələrin əllərindən öpüb gözlərimin ardına kəlmələrlə möhürlədim. Doqquz yüz iyirmi üçüncü otaq, sarı işıqlar, gözlərindən öpdüyüm dostumla küləyə qarşı qaçdığımız gecələr, bufet, yaşıl gözlər, gözəlim içkilər, işıqlı pəncərələr, qüruba uçan qarğalar, sancılarımız, şirin kədərlərimiz – biz. Hər şey yuxu imiş, yuxu. Röyalarımı yaşamışam. Müdhiş şeylər yaşamışam. İndi oyanırsan, Sum. Bilirəm. Amma mən, vücudum ölüm fırtınalarında əbədi itkin düşərkən dünyanın fövqündə əzəmətlə dayanıb başqa həyatların yox, öz həyatımın əsrarlı anlarının qəlbində yaşayaraq finiş lentini heç vaxt kəsməyəcək baxış olmaq istərdimsə, ruhumu bətnindən anların qəlbinə göməcək Göz, haradadı?

Qalxdım və gecənin sonundan evimə qayıtdım. Anam səksəkəli əlinə yapışmış qara kağızla məni qarşıladı. Çağırış vərəqəsi gözlərim önündə hönkürtülərlə sərgilənərkən müharibənin bir həftədir başladığını xatırladım. İşıqlı ev bir anda qaranlıq məzar oldu. Bir zaman sonra fövqəladə bir filmin ilk səhnəsində boy verəcək yaşıl dəftərimdəki qeydlərdən çıxarılmış “Müharibə yaşamaq arzusunu artırır” cümləsinin fonundan eşidəcəyiniz səsim əbədi kəsilərkən və kadrlararası qaranlıq keçid ekranda əraf köprüsütək görünərkən siz, fonda Gözün dev sədalarının ritmi ilə sürətlə dəyişib qaramat röyalar kimi bir-birinə qarışan kadrlardan həyatımın son iki dəqiqəsini izlədiniz.

Sum itkin həyatların axtarışında marşrut üzrə parçalanmış torpaqların qalıqlarına gömülmüş
şəhərdə dolaşarkən mən həyatının qəlbinə mələk kimi enib onu hüzur içində izləyirdim. Sum
işıqlı günlərini qəribsəmiş qara şəhərin ruhunu, bölgənin tarixini astagəlliklə amalına yeriyən
dərviştək canına hopdurur, döyüş fasilələrində hiss etdiklərini yaşıl dəftərə yazırdı. Mən yaşıl
dəftərin ancaq bir vərəqini çətinliklə kadra köçürə bildim və siz, səsimdən Sumun yazdıqlarını
dinlədiniz.

“Şəhərdə insanın ən yaxın dostu dumandır.
Sizə qəribə gəlir, elə deyil?
Şəhərdə hər şeyin qaydasına düşdüyü tək məqam dumanın çökdüyü andır. Az qalır ki, insan keçmişə-gözəl günlərə qayıdışa inansın. Çünki dumanda snayperlər öz işlərini dayandırırlar. Burada dumanlı günlər bayram kimidir. Gəlin, gəlin gedib bunu qeyd edək. Qeyd ediləsi çox şey var. Bu səs, bu səs.. Dinləyin: musiqi. Gənclik orkestrinin səsidir. Bu vətənin övladları atəşkəs olan kimi birlikdə küçələrə çıxırlar. Şəhərin bir ucundan o biri ucunacan dolaşıb musiqilərini sükuta hopdururlar. Mən, Gözün təbirincə ömrümün əvvəlindən bu yana həbs olmuş baxış, azadlığa qovuşdum. Artıq bu həyata yaşamaq üçün yox, izləmək üçün gəldiyimə əminəm”

Onu sonuncu dəfə ikiyə bölünmüş şəhərin ən qaynar nöqtəsindəki səngərdə gördüm. Dünyanın fövqündəki məqamıma növbəti həyatın finiş lentini kəsib qayıdarkən – əvvəlcə Sum, sonra adamlar, evlər, küçələr, şəhər kiçilib gözdən itdi və sonuncu kadr ekranlara gömüldü(siz sonuncu kadrı izlədiniz).
Səngərdə təlaşlı, çöhrəsinə qorxu möhürlənmiş Sum. Gözüm yavaşca göylərə qalxır. Qürubdur.
Fonda “İrəli” sədaları.
Sumun ömrü səngərlərdə qürub edir. Qürub edirmi? Oxuduğunuz mətnin ardındakı Göz Sumundursa, izlədiyiniz filmdəki həyat kimindir?
Bəlkə də, bilməmək və xəyal etmək daha yaxşıdır.