Nə nəsrini o qədər sevə bildim, nə fəlsəfəsini. Mənim üçün Aqşin Yenisey şeirdən başlayır, nəsrindəsə candərdi yaşayır. Əminəm ki, şair üçün darıxan tək mən deyiləm. Müsahibimiz şair, yazıçı Aqşin Yeniseydir.
– Şair Aqşinə nooldu? Oxumağa davam et Məni qorudular, amma şair öldü – Aqşin Yeniseylə müsahibə
“Partizan” Nadir Yalçının yeni – “İnsan məskən salır” hekayəsini təqdim edir. Oxumağa davam et İnsan məskən salır – Nadir Yalçının yeni hekayəsi
SSRİ-yə qarşı 1962-ci ildə 95 nəfər Azərbaycan ziyalısının gizli yığıncağında çəkilən foto.
27 dekabr 1962. Oxumağa davam et SSRİ-yə qarşı Azərbaycanda yaranmış gizli təşkilat – Üzvləri kimlər idi? – Tarixi foto
“Partizan” Məlik Rzanın “Qərib ikindilər mövsümü” esse-hekayəsini təqdim edir.
Əcdadlarımın fağır uğultularına acizanə səslənərkən canımı əmanət etdiyim sevgilim ağ göyərçinimin başını üzdü. Çöltək kimsəsiz bağrımı tənhalıqla dolduran xəyanət hissinin təsirilə çiçək açan gənc qızların dizlərinə baş qoyub uyuyan bədheybət qardaşlarımı xatırladım, əziz oxucum. Bağırdım. Başına pərvanə olduğunuz sevgili sizi röyalarınızda öldürəcək qardaşlarım! Sədam quyuda əks-səda verib qayıdanda bildim, gecdir.
Qaramat şahların qanlı səltənətlərindən çiyinləyib xilasına yetirdiyim gözəl gözlü sevgilim cadar dodaqlarımdan öpmədi, açıq gözlərimə sığal çəkib ölümə göndərmədi məni. Gəldiyi kimi sükutla gedib ardından quyunun dibinə sallanmış ipi yuxarı çəkdi. Quyunun ağzı nəhəng daşla əbədi örtülərkən gözlərimi dünyaya yumdum, ruhuma açdım. Cənnət torpaqlarında ağ göyərçinlər uçurdu.
Biz – yaşadığımız məmləkətin rəzilliklərindən qaçıb paklanmış üç dərviş! Daim qürublarına addımlayıb ruhuna bağırdığımız ustadımız vücudumuz qədər yer verdi bizə bağrında! Mağaralara, dənizlərə və quyulara sığındıq. Bir gecə ustadımız bacara bilmədiyinə ağlayanda anladıq ki, aşiqliyimiz ölümümüz olacaq. Dedi ki, övladlarım, şahların uca ağaclarından əmanət kimi götürdüyünüz almalardan ötrü yaşıl bağların zülmətində yarasına duz basıb sizi gözləyən xilqəti ləkələnmiş adamların xəncərlərinə bağrınızı açın! Bağrınızı açın ki, qanınızın izi ilə məbədimə gəlsinlər. Çöllərdən keçib nəhəngliyimizdən utanaraq adamlarla ustad arasında qanımızdan körpü saldıq.
Gəldilər, əziz oxucum. Xilqətlərini tutmuş intiqam hissi ilə verdiyimiz almadolu kasaları yerə çırpıb üstümüzə hücum çəkərkən gözlərimizdə yansıyan ustad ruhunu görmədilər! Gündüzlər öldürdüyümüz adamlara gecələri ağladıq, çox ağladıq. Məmləkətin kimsəsiz mağaralarından, quyularından hönkürtülərimiz ərşə ucalarkən onlar şər nəfəsləri göylərdən çəkilməmiş cahil yuxularına batmışdılar.
Babamız Təpəgöz heç kimi öldürmədi, əziz oxucum!
Məmləkətin hər gün yemək üçün girov verdiyi adamları mağarasında ustadın görüşünə apardı. Gecələr boyu ağlayıb ruhlarının paklanacağı anı gözləyərkən ustadından ölümünü dilədi babam! Anlamadılar.
Basat babamızı öldürərkən diz çöküb qatilini həqiqətlə müjdələdi, canına iz qoymuş ustadının nəfəsindən üfürdü ona. Ölü bildiyi adamları mağarada diri görən Oğuz eli rəzilliklərindən utanmaq əvəzinə həqiqəti əfsanəvi mətnlərinin yalanlarında basdırdılar. Pak qalan Basat daşlanıb çölün kimsəsizliyinə qovuşdu. İndi Basat çöllərin tənhalığında ustada yetməyən hönkürtülərilə divanədir, əziz oxucum!
Bəzən isə ustadımız zülm altında inləyən məmləkətlərin zalımlarını ölümlə hədiyyələmək üçün canı ağ göyərçində olmayan, ölümü tək gözünə sığmış bədheybət qardaşlarımızı uzaq ölkələrə yollayardı. Üzdükləri dənizlərin sularında və keçdikləri çöllərin qum fırtınalarında nəhəng vücudlarını gizləyən qardaşlarımız yetişdikləri məmləkətlərdə günlərlə tər töküb zalımlarla döyüşər, onları ölümlə qucaqlayandan sonra böyük qoşunların ayaqları altında əzilib yad torpaqlara gömülərdilər. Həmin torpaqların düzlərində ucalan dağlar qardaşlarımızın məzarıdır, əziz oxucum. Əsrlərdir adamlar həmin məzarların üstə cücərən çiçəkləri tapdalayır, qaçmaqdan yorulmuş vəhşi atları nizələri ilə yaralayırlar.
Adamlardan fərqli heç vaxt ruhlarımızı şər nəfəslə ləkələyib ustadımıza xəyanət etmədik. Ustadımız bizi azman qalaların kiçik hücrələrində daim qürubları izləyib darıxan, zülm çənbərinə məhkum olub çarəsizlikdən inləyən sevgililərimizi çiyinləyib xilaslarına yetirmək üçün göndərəndə də aşiqliyimizin bizləri ölümümüzə aparacağına bilərək boyun əydik.
İllər təpələrdən aşağı vəhşi atlar kimi qaçarkən ustadımızın kişilərdən bir addım öndə bildiyi qadınların sükutu pozulmadı. Onların dizlərinə baş qoyub yatdıqca dünyadan qopduq, ustadımıza olan sevgimiz azaldı, çöhrələri yuxularımıza calandı sevgililərimizin.
Bizə keçmiş paklığımızı xatırladan qərib ikindilər mövsümündə bağrımız utancdan partlayarkən ustadımızdan ölümümüzü dilədik. Ağladı, çox ağladı. Amma bilirdi, onun nəfəsinə qovuşmaq üçün ölməliyik. Başımızı dizlərinə sonuncə dəfə qoymamışdan əvvəl sevgililərimizə bətnində canımızı daşıyan ağ göyərçinlərin yerini nişan verdik. Cənnəti və ölümümüzü arzuladığımız əbədi röyalarımıza gedərkən inandıq ki, sevgililərimiz bəyaz əllərindən canımızı uçurdub göylərə bağışlayacaqlar. Ölümümüz nadinc uşaqların daşlarından, daim gözlərimizin ardına yağan qarın şaxtasından, aclıqdan ulayan çöl divanəsinin xəncərindən olacaq. Amma birdən əcdadlarımın fağır uğultularına acizanə səslənərkən sevgilimin gözəlim əllərinə yaraşmayan cəldliklə ağ göyərçinimin başını üzdüyünü gördüm. Gözlərində heç vaxt görmədiyim süstlüklə mənə baxıb quyunun dibinə sallanmış ipə tərəf yeridi. Həmin iplə dünyaya qayıdarkən daşla quyunu örtməmişdən öncə mənə təəccüblə baxan o gözəl üzünü yaddaşımın gizlininə köçürüb zülmətdə tənha qaldım. İndi bu zülmətdən taleyimi oxuyub ölümümə ağlayan sənə səslənirəm əziz oxucum! Biləsən! Paklığının xiffətini çəkən sən, üfüqlərində boy verdiyin məmləkətin divisən!
Ağ göyərçini qoru!
“Partizan” Almaz Cilalının “Kiçik büdcə – böyük film” essesini təqdim edir.
Kino yarandığı gündən ən böyük büdcə tələb edən sənət sahəsi olaraq tanınıb. Həm kollektiv istəyən sənət olması, həm də hərəkətlilik, kütləvilik sərgiləməsi hər gün bu sahənin biznes əsasını bir az da artırır, sözügedən sənətin başında fantastik məbləğlər dolaşır. Təbii ki, filmlərə milyonlarla pul xərcləməyin səbəbi qazancdır. Prodüserlər, şirkətlər adətən filmə qoyduqları pulun bir neçə qatını əldə edir, nəticədə kino dünyanın ən gəlirli sənət sahəsinə çevrilir.
Lakin XX əsrin ortlarından başlayaraq minimalizmin bir estetik cərəyan olaraq sözünü deməsi, bütün sahələrə olduğu kimi kinoya da mühüm təsir göstərdi. Bu gün artıq minimalist filmlər dünya kinosunun səmimi simasına çevrilərək sadiq izləyiciləri ilə baş-başadır.
Minimalizm kino janrı deyil, minimalizm kinonun bir siması formasıdır, hansı ki bu forma üzərindən bütün janrlarda film çəkmək mümkündür. Lakin əsas məqsədi kommersiya oln müəlliflər, təbii ki, bu sahədə qol-qanad aça bilmirlər.
Adından göründüyü kimi, minimalizm bir estetik cərəyan olaraq sadəlikdə gizlənmiş möhtəşimlikləri aşkarlamaqdan ötrü bərqərardır. Minimalizmi ilə bağlı gəlinən yanlış qənaətlərdən biri bu sahənin kasadlıqdan, çarəsizlikdən atılmış addımlar toplusu olması ilə bağlıdır. Əslində isə minimalizm ifrat dəbdəbəyə qarşı baş qaldırmış olduqca sanballı bir cərəyandır. Minimalizmin siması adilik yox, sadəlikdir. Minimalist müəlliflər illərdir dünya tamaşaçısına sübut etməkdədir ki, ifrat dəbdəbə olmadan da yüksək sənət nümunələri yaratmaq mümkündür.
Minimalist film təkcə büdcəsi ilə ölçülmür. Düzdür, bu filmlərin bir qayda olaraq büdcələri aşağı olur, ancaq hər büdcəsi aşağı olan film minimalist sayılmır. Çünki elə bir film ortamı yarana bilər ki, prodüser, rejissor fərdi əlaqələri, heyətin fədakarlığı sayəsində aşağı büdcəli film çəkər, lakin filmin səhnələri əslində tutumlu, bol materiallı, kütləvi ola bilər. Bu o deməkdir ki, film minimalist yox, sadəcə fərdi bacarıqla hasil edilmiş aşağı büdcəli məhsuldur.
Minimalist film müəllifinin yoxdan var etmək bacarığı güclü olmalıdır. Dar sərhədlər, aşağı büdcə, az insan, bər-bəzəkdən xali səhnələr, sadəlik içində vacib mətləblərə toxunmaq, yaxud müəllifin xüsusi bacarığı nəticəsində sırf səhnənin atmosferini xüsusi həssaslıqla ötürmə minimalist filmlərin ümdə göstəriciləridir.
Minimalist rejissorların əlindən tutan ilk amil təbii dekorasiya, mövcud infrasturukturdur. Təbiətdə var olan əsrarəngiz guşələrin gözaltı edilməsi, onların lazımi məqamlarda filmə daşınması, gərəkli infrasturukturu tikdirmək əvəzinə artıq haradasa mövcud binanı, küçəni, qələbəliyi obyektivə cəlb etmək minimalsit film müəlliflərinə vacib olan sənət xüsusiyyətlərindəndir.
Rejissorların, prodüserlərin büdcəsini azaldan amillərdən biri bahalı aktyor-aktrisalardır. Minimalistlər adətən məşhur oyunçulardan qaçır, az tanınan, fədakar, potensialını ifadə etmək istəyən, kölgədə qalan istedadlı aktyor-aktrisalardan istifadə edir. Sırf bu səbəbdən minimalist rejissorlar dünyaya ən çox aktyor-aktrisa qazandıran müəlliflərdəndir.
Kinoda minimalizm adətən müəllif filmlərində diqqət çəkir. Bunun bir neçə səbəbi var:
Minimalist film müəlliflərinə cəsarət, dəstək və yol göstərən kino təriqətlərindən biri “Doq ma-95”dir. Məhz bu hərəkatdan sonra sinəsində kino nəğməsi, film sevgisi olan, lakin avadanlıq çatışmazlığı, büdcə yoxluğu səbəbilə filmini və istedadını üzə çıxara bilməyən yüzlərlə şəxs kinoya gəldi.
Bu gün Azərbaycan üçün də çox keçərli olan bu hərəkatın əsasını məşhur danimarkalı rejissor Lars Von Trier soydaşı və həmkarı Tomas Vinterberqlə birgə qoyub. Trier “Krallıq” filmi üzərində çalışarkən ağlına belə bir ideya gəlir:
“Pulla, xüsusi bahalı avadanlıqlarla yaradılan kino əsl sənət deyil. Rejissor gördüyünü və düşündüyünü çəkməli və bunun üçün bahalı avadanlıqlardan, kompüter qrafikasından istifadə etməli deyil”.
Əslində “Doqma-95” ideyası kinoda “yeni dalğa”nın banilərindən olan fransız rejissor Fransua Trüffonun 1954-cü ildə “Cahiers du cinema” jurnalında dərc olunan bir yazısından doğub.
“Doqma-95”in 10 əsas qaydası var və onların arasında diqqət çəkən müddəalar bunlardır:
“Film kameranın deyil, kamera filmin yanında olmalı, kamera əldə daşınan olmalı, hərəkətli kadrlar zamanı kamera xüsusi relslər, bahalı avadanlıqlar üzərində deyil, əldə, çiyində hərəkət etməli, xüsusi montaj effektləri qadağndır, səs görüntüdən kənarda yazıla bilməz və s.”.
“Doqma-95” əsas ideyası bu idi: film çəkmək istəyirsən? Götür kameranı, çək, bunun üçün sənə xüsusi dəm-dəstgah lazım deyil.
Minimalist kinonun komponentləri “Doqma-95” hərəkatının tələbləri ilə birə-bir uyuşmasa da, əslində bu iki ideya eyni məqama xidmət edir və “Doqma-95” ideyası minimalist filmlərə ən böyük təkan vermiş sənət hərəkatlarındandır.
Minimalist filmlərdə əsas sözü məşhur adlar, dəbdəbə püskürən görüntülər deyil, ideya, situasiya, atmosfer deyir. Məşhur aktyor-aktrisa heyətinə müraciət etmədən kinoda şedevr yaratmağın mümkünlüyünü dünyaya bir daha sübut edən rejissorlardan biri qonşu Türkiyəyə 32 il sonra yenidən “Qızıl palma budağı” (Kann Film Festivalının ali mükafatı) qazandıran Nuri Bilge Ceylandır.
Nuri Bilgə kinoya atasını, anasını, qohumlarını çəkərək gəlib və ilk 3 filminin – “Qoza” (1995), “Qəsəbə” (1997), “May sıxıntısı” (1999) filmlərinin baş qəhrəmanları məhz öz ata-anasıdır. Bunun ardınca çəkdiyi “Uzaq” (2002), “İqlimlər” (2007) filmlərində də yenə baş rollarda bacısı oğlu Mehmet Emin Toprak, həyat yoldaşı Ebru Ceylan və özünü çəkib.
Ən maraqlı məqam budur ki, demək olar ki, heç biri peşəkar aktyor-aktrisa olmayan, əksərinin ilk dəfə çəkildiyi bu heyətlə Ceylan başda Kann olmaqla dünyanın nüfuzlu festivallarında 10-larla mükafat qazanıb.
Bu gün dünya ilə kino dilində danışmağı hələki bacarmamış ölkələrdən olan Azərbaycanda minimalist filmin inkişafı, müəlliflərin bu cərəyana daha çox müraciəti kinomuzun xilası kimi görünür. Sənətin inkişafına ciddi dəstək göstərə biləcək özəl sektorun bu sahəyə hələki ayaq açmaması müəllifləri minimalist filmlər barədə düşündürə bilər.
“Partizan” Azərbaycan kino tarixinin ən sanballı detektiv filmlərindən olan “Arxadan vurulan zərbə” haqqında nadir faktlar təqdim edirik. Oxumağa davam et Bıçaq Xalq artistinin başını üzəcəkmiş – Saçlarına sürtünüb… – Video
“Partizan” Emil Rasimoğlunun “Ramiz Rövşənin ağ vərəqlər “qorxusu” yazısını təqdim edir. Oxumağa davam et Mətninə yox, səsinə görə axtarılan Ramiz Rövşən
“Partizan” Lamiyə Həbibovanın “Gedə bilmək və anlamlar haqqında” yazısını təqdim edir. Oxumağa davam et Əlvida, Şimal şəhəri… – Lamiyədən vida yazısı
“Partizan” dünya kinosunun şedevrlərini təqdim edir. Ən yaxşı 50 filmlik siyahını Partizan.az üçün kinoşünas Sevda Sultanova hazırlayıb.
Təqdim etdiyimiz siyahıya dünya kinematoqrafiyasında yeni kinodili yaradan, fərqli dramaturji yanaşma, rakurs, rəng həlli gətirən, montaj eksperimentləri edən, bir sözlə, kino sənətinin imkanlarını kəşf edən rejissorların filmləri salınıb. Siyahıda yalnız 50 film nəzərdə tutduğumuzdan, digər dahiyanə ekran əsərləri burda yer almayıb.
1. Mikelancelo Antonioni – “Fotoböyutmə” (Blowup, 1966)
2. Rober Bresson – “Həyat belədir, Baltazar” (Au Hasard Balthazar, 1966)
3. Andrey Tarkovski – “Güzgü” (Mirror, 1975)
4. Lars fon Trier – “Dalğaları yararkən” (Breaking the Waves, 1996)
5. Luis Bunuel – “Viridiana” (Viridiana, 1961)
6. Vittorio De Sika – “Şuşa” (Shoeshine, 1946)
7. Jan Lyuk Qodar – “Son nəfəsdə” (Breathless, 1960)
8. Pol Tomas Anderson – “Maqnoliya” (Magnolia, 1999)
9. Fritç Lang – “Metropolis” (Metropolis, 1927)
10. Jan Renuar – “Böyük illüziya” (La Grande Illusion, 1937)
11. Karl Dreyer – “Janna Darkın iztirabları” (The Passion of Joan of Arc, 1928)
12. Rayner Veyner Fassbinder – “Əli: Qorxu ruhu gəmirir” (Ali: Fear Eats the Soul, 1974)
13. Federiko Fellini – “Şirin həyat” (La Dolce Vita, 1960)
14. Alfer Hiçkok – “Arxa pəncərə” (Rear Window, 1954)
15. Stenli Kubrik – “Qətl” (The Killing, 1956)
16. İnqmar Berqman – “Pıçıltılar və çığırtılar” (Cries and Whispers, 1972)
17. Bernardo Bertoluççi – “Konformist” (The Conformist, 1970 )
18. Hovard Houks – “Çapıqlı üz” (Scarface, 1932)
19. Abbas Kiarostami – “On” (Ten, 2002)
20. Ulrix Zaydl – “Cənnət: Sevgi” (Paradise: Love, 2012)
21. Akira Kurosava – “Yeddi samuray” (Seven Samurai, 1954)
22. Roberto Rosselini – “Almaniya, sıfır ili” (Germany, Year Zero, 1948)
23. Klod Şabrol – “Mərasim” (La Cérémonie, 1995)
24. Sidni Lümet – “Qəzəblənmiş on iki kişi” (12 Angry Men,1957)
25. Fridrix Murnau – “Faust” (Faust,1926)
26. Kendzi Midzoquti – “Yağışdan sonrakı ayın nağılı” (Ugetsu,1953)
27. Mixael Haneke – “Gizlilik” (Caché, 2005)
28. Sergey Eyzenşteyn – “Potyomkin zirehli gəmisi” (Battleship Potemkin, 1925)
29. Dziqa Vertov – “Kinogöz” (Kino-Eye, 1924)
30. Pedro Almodovar – “Onunla danış” (Talk to Her, 2002)
31. Frensis Ford Koppola – “Söhbət” (The Conversation, 1974)
32. Con Kassavetis – “Təsir altındakı qadın” (A Woman Under theInfluence,1974)
33. Jan Viqo – ”Atalanta” (L’Atalante,1934)
34. Kim Ki Duk – “Yaz, yay, payız, qış…və yenə də yaz” (Spring, Summer, Fall, Winter… and Spring, 2003)
35. Emir Kusturitsa – “Anderqraund” (Underground, 1995 film)
36. Lukino Viskonti – “Tanrıların ölümü” (The Damned, 1969 film)
37. Kventin Tarantino – “Kriminal qiraət” (Pulp Fiction, 1994)
38. Lyudmila Şepitko – “Yüksəliş” (The Ascent, 1977)
39. Orson Uells – “Şanxaylı ledi” (The Lady from Shanghai,1947)
40. Robert Oltmen – “Qısa hekayələr” (Short Cuts, 1993)
41. Vim Venders – “Berlin səması” (Wings of Desire, 1987)
42. Paolo Pazolini – “Akkatone” (Accattone, 1961)
43. Vudi Allen – “Qahirənin al qızılgülü” (The Purple Rose of Cairo, 1985)
44. Martin Makdonax – “Bruggedə” (In Bruges, 2008)
45. Yasudziro Odzu – “Tokio əhvalatı” (Tokyo Story, 1953)
46. Coel və İtan Koen qardaşları – “Farqo” (Fargo,1996)
47. Alen Rene – “Keçən il Marienbadedə” (Last Year at Marienbad, 1961)
48. Billi Uyalder – “Sanset bulvarı” (Sunset Boulevard, 1950)
49. Martin Skorseze – “Taksi sürücüsü” (Taxi Driver,1976)
50. Hirosi Tesiqahara – “Qumluqdakı qadın” (Woman in the Dunes, 1964)
Bir miniatürün danışdıqları…
Miniatür əsərlər daşıdığı sirlə daim estetləri riqqətə gətirən sənət növüdür. Diletantlara perspektivsiz, uzaqlığı olmayan, müstəvi üzərində təsvir edilmiş bu görüntülər çox bəsit təsir bağışlaya bilər. Lakin miniatür məktəbinin mütəvazi qanunlarını, müəlliflərin xəlvətilik ehtirasını, rəsmi küfr hesab edən təriqətlərin arqumentlərini duyan şəxslər bu əsərlərə ayrı estetik plastda nəzər salır. Oxumağa davam et Xosrovun çimən Şirini görməsi – Şəbdizin incə ağzından şəlalə kimi axan sirr
Xalq şairi Məmməd Arazın səs yazısı yayılıb. Oxumağa davam et Məmməd Arazın nadir səs yazısı yayıldı: “Vəsiyyət edirəm, bu məktubu oxumayın!” – İLK DƏFƏ – VİDEO
“Partizan” Nicat Hunalpın şeirlərini təqdim edir. Oxumağa davam et Qəlbi kabab, qarnı aclara… – Nicat Hunalpın şeirləri
“Partizan” Samir Nənin şeirlərini təqdim edir. Oxumağa davam et Şaxta baba, qar yağır – Samirdən heç nəyin poeziyası
Biri var idi,biri yox idi. Qədim zamandan 9 qarğa ömrü sonra, indiki zamandan 9 qarğa ömrü əvvəl, dənizlərin suyu şirin, səhraların qumu sərin, ağacların budağı çapıqsız, heyvanların dərisi yarasız idi. Oxumağa davam et İki Abbasın nağılı
